Dat concreter worden, is moeilijk, daar ik mijn bronnen niet meer bij de hand heb.
- Het lijden van Christus moet je zien in overdrachtelijke zin. De realiteit van de verlossing wordt daarmee van kracht ontdaan.
- Pleidooi voor de biecht.
- De kerk als lichaam van Christus. Ook hier: Men heeft een gedaante van christen te zijn, door Hem te volgen. Je bent dus geen christen, in de zin van wedergeboren.
- De triniteit. Karl Barth stelde vragen bij de voorstelling van de triniteit en komt tot andere bewoordingen en begrippen. Bonhoeffer is zijn volgeling. De Godsleer van Barth wijkt gewoon af van het klassieke gereformeerde denken (kan ik niet aantonen, maar is binnen de theologie overduidelijk). Daar hoeven we ons niet voor te schamen. Ik vraag me dan vervolgens af: hoe rekkelijk kunnen we dan omgaan met deze theologen en bronnen.
Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Ik heb 2 boeken van hem gelezen. Navolging en leven met elkander. Daar heb ik veel van geleerd.
Bonhoeffer had een groot bezwaar tegen de zogenaamde goedkope genade. Hij heeft nauwkeurig beschreven wat het bijbelse kruisdragen inhoud.
Daarnaast zijn er weinig theologen die het belang van het Gemeente zijn benadrukken. We zijn veel te veel christen voor onszelf.
Twee zaken die ik erg belangrijk vind voor deze tijd.
Zijn schrijfstijl is vermoeiend. Daarom heb ik navolging niet uit gelezen.
Uiteraard zal ook Bonhoeffer wel ergens scheef gegaan zijn, net als alle anderen.
En de biecht had nooit afgeschaft moeten worden.
Bonhoeffer had een groot bezwaar tegen de zogenaamde goedkope genade. Hij heeft nauwkeurig beschreven wat het bijbelse kruisdragen inhoud.
Daarnaast zijn er weinig theologen die het belang van het Gemeente zijn benadrukken. We zijn veel te veel christen voor onszelf.
Twee zaken die ik erg belangrijk vind voor deze tijd.
Zijn schrijfstijl is vermoeiend. Daarom heb ik navolging niet uit gelezen.
Uiteraard zal ook Bonhoeffer wel ergens scheef gegaan zijn, net als alle anderen.
En de biecht had nooit afgeschaft moeten worden.
Hedendaagse bijbelstudie is voor een belangrijk deel het elimineren van theologische contradicties.
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Ter aanvulling:Herman schreef:Dat concreter worden, is moeilijk, daar ik mijn bronnen niet meer bij de hand heb.
- Het lijden van Christus moet je zien in overdrachtelijke zin. De realiteit van de verlossing wordt daarmee van kracht ontdaan.
- Pleidooi voor de biecht.
- De kerk als lichaam van Christus. Ook hier: Men heeft een gedaante van christen te zijn, door Hem te volgen. Je bent dus geen christen, in de zin van wedergeboren.
- De triniteit. Karl Barth stelde vragen bij de voorstelling van de triniteit en komt tot andere bewoordingen en begrippen. Bonhoeffer is zijn volgeling. De Godsleer van Barth wijkt gewoon af van het klassieke gereformeerde denken (kan ik niet aantonen, maar is binnen de theologie overduidelijk). Daar hoeven we ons niet voor te schamen. Ik vraag me dan vervolgens af: hoe rekkelijk kunnen we dan omgaan met deze theologen en bronnen.
* Karl Barth stelde dat de Bijbel de woorden van mensen waren, die pas Gods woorden worden als God met kracht in je ziel werkt. Nu mag dit op het eerste gezicht misschien wat onschuldig klinken, maar het ontdoet de Schrift van haar goddelijke kracht en gezag. Al het spreken over boven komt immers van beneden...
* Karl Barth ziet de zondeval en de verlossing als mythe, het is wel waar maar niet echt gebeurt. Het is een menselijke verklaring voor het goddelijke.
* Karl Barth stelt dat God onkenbaar is, wij als nietige mensen kunnen alleen Christus kennen. God zélf blijft onkenbaar, omdat Hij de Gans Andere is.
Voor zover ik weet was Bonnhoefer Barthiaan, en heeft dus nooit afstand hiervan genomen. Daarmee is zijn theologie in wezen gelijk aan die van Kuitert. Kuitert introduceert geen nieuwe theologie, maar trekt enkel de consequenties van Barths theologie. Ik zou zeggen: Een theologie waar we ons verre van moeten houden. En laat je daarbij niet misleiden door de Calvinistische woorden en zinnen die ze schrijven kunnen, achter die traditioneel-klinkende klanken gaat een wezenlijk andere theologie schuil.
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Zie hier voor meer informatie over de theologie van Bonhoeffer.
Hier een citaat van de site, en een goed voorbeeld waarom mijn tenen zich tot het uiterste krommen:
Hier een citaat van de site, en een goed voorbeeld waarom mijn tenen zich tot het uiterste krommen:
Bonhoeffer schreef:Heel de christelijke verkondiging en theologie is negentien eeuwen lang uitgegaan van het 'religieus a priori' van de mens. 'Christendom' is altijd een vorm (misschien de juiste vorm) van 'religie' geweest."
"Maar wanneer nu op zekere dag duidelijk wordt, dat dit 'a priori' helemaal niet bestaat, dat het een historisch-gebonden en voorbijgaande uitingsvorm van de mens was, als de mensen dus radicaal a-religieus worden, wat betekent dat dan voor het 'christendom'?
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Hedendaagse bijbelstudie is voor een belangrijk deel het elimineren van theologische contradicties.
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
HOOFDTHEMA’S IN BONHOEFFERS THEOLOGIE
n.a.v. T.G. van der Linden, Dietrich Bonhoeffer. Een inleiding met kernteksten, Kampen 2005
- Het begrip ‘religie’
De oorlogservaring maakte hem kritisch op ‘religie’: een vorm van geloven en leven waarin Gods waarheid niet tot zijn recht komt door menselijke traagheid en verblinding. ‘Religie’ zoekt een uitweg uit dit leven, zonder besef van het geschenk en de opdracht ervan. ‘Religie’ is een algemeen godsgeloof, zonder besef van de verandering van de tijden en de mondigheid van de mens. ‘Religie’ past zich bij de heersende orde aan, zonder te beseffen dat deze wel eens tegen waarheid en recht kan ingaan.
- De kerk als gemeenschap
Toen Bonhoeffer in Rome was, kwam hij onder de indruk van de kerk als universele gemeenschap. Deze ervaring slot aan op zijn grote sociale belangstelling. Dit kan ook te maken hebben met de hechte familiekring waaruit hij voortkwam. De kerk als ‘Christus als Gemeinde existierend’. In de gemeente als Zijn lichaam is Christus nu op aarde en onder mensen. Voor Bonhoeffer is er feitelijk geen menselijk leven zonder medemenselijkheid. Feitelijk is de kerk, als Lichaam van Christus, één van de belangrijkste thema’s in zijn geschriften en zijn leven. Van huis uit niet opgevoed met de kerk. Zou Bonhoeffer zijn leven lang zich voor haar gemeenschap inzetten, ook toen het levensgevaarlijk werd. In de kapel van Finkenwalde stond de tekst ‘Één Heere, één geloof, één doop’. In de gevangenis zou hij het leven en de dienst van de gemeente radicaal gaan opvatten als ‘er voor anderen zijn’.
- Navolging
In het boek Navolging (1937) maakte hij onderscheid tussen ‘goedkope en kostbare genade’. Aan de Bergrede leest Bonhoeffer een nieuw, dynamisch kerkbegrip van navolging af, meer dan aan Paulus’ spreken over de kerk. Bonhoeffer verzet zich tegen een ‘duiden’ van de Schrift dat tot niets verplicht. Hij dacht sterk in de lijn van Luther, die ook in heel de Bijbel de ‘viva vox’ (levende stem) van Christus zocht en het ‘was Christum treibet’ (wat ons bij Christus brengt). Bonhoeffer zegt: wat Jezus zegt, willen wij horen. Door alle overwoekeringen zijn wij doof geworden voor Zijn stem. ‘Alleen de gehoorzame gelooft en alleen de gelovige gehoorzaamt’. Alleen wanneer geloof en gehoorzaamheid, rechtvaardiging en heiliging gelijk opgaan, is Gods genade niet goedkoop en geen ‘dumpgoed’. ‘Goedkope genade is de doodsvijand van onze kerken.’ Wij moeten opnieuw leren dat genade kostbaar is. De leer van Luther is door de lutherse orthodoxie op de kop gezet. Bij Luther sluiten genade en navolging elkaar nog in. Wij worden uit de wereld tot Jezus’ navolging geroepen en zullen in de wereld ons kruis leren dragen. Voltaire spotte over het feit dat God van vergeven Zijn beroep heeft gemaakt: ‘Dieu, pardonner çést son métier.’
- Broederschap
Bonhoeffer legt het accent op de gemeenschap van christenen. In Christus is de mondiale kerk een wereldwijde broederschap. Zij geeft in haar gemeenschap het voorbeeld van vrede en verdraagzaamheid onder de volken. Bonhoeffer wilde de afstandelijke sfeer van de universiteit doorbreken door verplichte momenten van ‘christian fellowship’ in te stellen, waarvan hij in de Angelsaksische traditie het voorbeeld gezien en geleerd had. Door de vaste dagorde, momenten van meditatie en gezamenlijke voorbede, verplichte wandelingen en HET INSTELLEN VAN ZWIJGPLICHT (ZO MOCHT MEN NIET OVER IEMAND SPREKEN IN DIENS AFWEZIGHEID) probeerde Bonhoeffer het gemeenschapsleven vorm te geven en een eenheid te smeden van het seminarie. Hij wenste vanaf de eerste dag niet als ‘Herr Direktor’ maar als ‘Bruder Bonhoeffer’ aangesproken te worden. Christelijke gemeenschap is geen ideaal, maar goddelijke werkelijkheid. Karl Barth had zijn twijfels bij Bonhoeffers experimenten in het seminarie, vooral rondom de ingestelde biechtpraktijk. Bonhoeffer vond dat men ‘meer met Christus over de broeder, dan met de broeder over Christus’ moest spreken.
- Solidariteit
Ook dit thema begint bij zijn familie. Verder trok hij zich het lot van de zwarte bevolking in Amerika aan. Ook bekommerde hij zich over randjongeren aan wie hij catechisatie gaf. Zijn omgang met zijn studenten, zijn houding in de oecumene en zijn opkomen voor de joden zijn ook bewijzen van zijn solidariteit. De mogelijkheid van ontsnappen liet hij gaan. Bonhoeffer kwam steeds meer tot de conclusie dat de kerk zich meer om haar zelfbehoud dan om het recht van de zwakken en rechtelozen bekommerde. In de kring van het politieke verzet kwam Bonhoeffer juist mensen tegen, die geen christen waren maar wel bereid om hun leven te wagen.
- Verantwoordelijkheid
Dit tegen de achtergrond van de falende houding van het Duitse volk en van de kerk in Duitsland. Bonhoeffer ziet in zijn tijdsanalyse dat de macht van de één de domheid van de ander veronderstelt. Bonhoeffer werkt een ‘mandatenleer’ uit. Mandaten zijn voor hem de goddelijke instellingen in het leven, die terreinen van verantwoordelijkheid afbakenen. Bonhoeffer keert zich tegen een houding van compromis en tegen kortademig fanatisme. Bonhoeffer zegt dat het voorlaatste niet voortijdig mag worden opgegeven.
- Nieuwe ‘aristocratie’
In de oorlogstijd ziet hij de oude, gevestigde aristocratie met haar traditionele privileges falen en ondergaan. Hij spreekt over de geboorte van een nieuwe adellijke houding uit alle lagen van de bevolking. Zij is in tegenstelling tot de ‘oude’ aristocratie niet sociaal door bezit of geboorte bepaald, maar door wat in de oorlog werkelijk van waarde bleek. Vurig hoopte hij dat na de oorlog hun de leiding in handen gegeven zou worden, die in de oorlog het dichtst bij Jezus in Zijn lijden hadden gestaan, niet met de mond maar met de daad.
- Het Oude Testament en het aardse leven
In de gevangenis deed Bonhoeffer een herontdekking van het Oude Testament. In de Duitse kerken bestond in deze tijd nauwelijks aandacht voor het Oude Testament, het was joods-ondermaats. Bonhoeffer zegt dat, alleen wanneer men het leven en de aarde zó liefheeft, dat met haar alles verloren schijnt, men in de opstanding der doden en een nieuwe wereld mag geloven. Wie te snel en te direct nieuwtestamentische wil, is zijns inziens geen christen. De ethische consequenties van Bonhoeffers herontdekking van de eenheid van de Schrift zijn groot. Men mag het voorlaatste niet opgeven vóórdat het laatste is gekomen: het ‘diesseitige’ van het menselijk en christelijk leven. Hij wil niet tot zelfmedelijden vervallen, tot heimwee naar een ‘Jenseits’ (een andere wereld). Hoofdzaak is voor Bonhoeffer (anders dan Calvijn) niet de contemplatie van het eeuwige leven, maar de verantwoordelijkheid en liefde voor dit leven. Het Nieuwe Testament wil géén verlossingsreligie zijn.
- De ‘gatenvuller’
Bonhoeffer is gaan nadenken over de vraag hoe om te gaan met gevoelens van gemis en heimwee. Het is verkeerd te zeggen ‘God vult het gat op’. Daarmee bedoelt hij dat geloof geen redmiddel is om gemis en verdriet te ‘retoucheren’: God vult geen enkel gat op, maar leert ons de echte gemeenschap - onder smarten - bewaren. Echt geluk en echt verdriet (alles wat menselijk is) hebben beide hun plaats in het leven. God wordt ‘beter gediend’ in het volle leven dan aan de rand daarvan, waar het Bonhoeffer beter schijnt te zwijgen. Het is voor de mens niet gegeven voor het lijden weg te vluchten. Een belangrijk bijbelhoofdstuk is Prediker 3, over de tijden die onder de hemel gegeven zijn. Bonhoeffer zelf bidt tijdens bombardementen niet met medegevangenen. In plaats daarvan kijkt hij op zijn horloge en fluistert: ‘Het duurt hooguit nog tien minuten’. Hij wilde niet de angst van zijn lotgenoten gebruiken om te evangeliseren.
- De ‘deus ex machina’
Dit komt van de god in de Griekse tragedies, die als de dramatische handelingen hun hoogtepunt hadden bereikt, plotseling uit het niets, met behulp van mechanische technieken, op het toneel verscheen om ‘de verschijnselen te redden’. Zo’n God is de God van de Bijbel niet. Bonhoeffer wil zowel volledig verzet als volledige overgave. Wij moeten zowel vechten als met Christus waken in Getsemane. Dit is de paradox van het geloof: ten volle lijdzaam en ten volle waakzaam.
- Mondigheid
Met de positieve resultaten van techniek en wetenschap, die de wereld een ander aanzien hebben gegeven, moet de kerk volgens Bonhoeffer meegaan. Ook zij moet ‘seculariseren’ en niet vanuit een traditioneel religieus standpunt van de moderne ontwikkeling een ‘christelijk probleem’ maken. Dat is apologie van het slechtste soort, vindt hij. We moeten leren de wereld in har mondigheid te aanvaarden, in plaats van de moderne mens religieus afhankelijk te maken. Voor Bonhoeffer is de grootste verzoeking van de kerk een volwassen geworden wereld als kind te blijven behandelen. De tijd van de gebedsgenezer is verlopen ten gunste van de huisarts en de apotheek. Scherp ziet hij dat de kerk een hopeloos verouderd instituut zal zijn, wanneer zij in ‘religie’ volhardt en blijft denken in twee werelden. Met het begrip ‘autonomie’ bedoelt Bonhoeffer niet dat de mens nu ook in het middelpunt komt te staan. De Franse Revolutie, door Bonhoeffer bestempeld als de ‘val van Europa’ degradeerde de mens tot subject en maakte hem daarmee dodelijk eenzaam. Dit is niet de mondigheid die hij bedoelt.
- Niet-religieuze interpretatie
De erkenning van de mondigheid van de wereld in de moderne tijd brengt voor Bonhoeffer een hermeneutisch programma met zich mee. De bijbelverhalen moeten op een nieuwe manier worden geïnterpreteerd. Denkend aan de mondigheid van de wereld zegt hij alle kernbegrippen van het Nieuwe Testament opnieuw - a-religieus - te willen interpreteren. De mensen zullen niet meer religieus zijn in de post-constantijnse cultuursituatie. De mensen kunnen naar Bonhoeffers overtuiging, na de verschrikkingen van twee wereldoorlogen en door de voortgang van de wetenschap en techniek, niet meer religieus zijn. De theologische vraag moet dan ook luiden: hoe spreken wij over God zonder religie? Hoe spreken we over God zonder religie, als mensen die geheel en al tot deze wereld behoren? Bonhoeffer wil de bijbelverhalen niet langer individualistisch interpreteren. Volgens hem ‘zijn er nu eenmaal belangrijkere zaken dan het individuele zielenheil.’ In de Bijbel gaat het om de gerechtigheid en het rijk van God op aarde. Het gaat Bonhoeffer over de vraag wie Christus vandaag voor ons is. Zijn theologie wil toch volstrekt a-modieus zijn.
- ‘Arkandisziplin’ (geheimhouding)
De Bijbel is volgens Bonhoeffer gelaagd en gevarieerd. Hij verwijt Karl Barth zijn openbaringspositivisme. We moeten alles opnieuw ‘proeven’ om de openbaring niet te profaniseren in systematieken en christelijke dogmatiek. Bonhoeffer pleit voor een ‘Arkandisziplin’ waarmee de Vroege Kerk haar leven markeerde. Aan deze verborgen, spirituele en catechetische omgang met de heilsgeheimen koppelt Bonhoeffer zijn hermeneutische programma van een nieuwe, niet-religieuze interpretatie van de bijbelse begrippen. Liturgie en theologie roepen elkaar op. De geheimhouding is het punt in de tijd, waar het horizontale en verticale elkaar raken. Vanuit dit arkanum wil Bonhoeffer alle bekende begrippen (geloof, rechtvaardigheid, wedergeboorte, heiliging) nieuw - wereldlijk in plaats van religieus - interpreteren.
- Christus en de mondige wereld
Bij de bestudering van Bonhoeffers werk valt op dat hij eerst alles op de kaart van de kerk en de gehoorzaamheid lijkt te zetten, maar daarna op het leven en de wereld. Bonhoeffer is in de gevangenis echter geen humanist geworden, zoals wel eens gezegd is, al zoekt hij de grenzen ervan op, als theoloog. Bonhoeffer ontdekt in de gevangenis het volle leven. Dit volle leven mag niet religieus worden ingeperkt alsof christelijk leven in de tempering van de hartstocht bestaat. Het gaat Bonhoeffer om een weliswaar autonome, maar niet om een autarkische secularisering en humanisering.
- Macht in onmacht
In Christus ontmoeten wij God in Zijn lijden. Men kan alleen christen zijn en worden door ‘bij Jezus in Zijn lijden’ te zijn (Kierkegaard). Alleen wie zich met Jezus geheel in Gods armen werpt, zal de overmacht in zijn omacht ontdekken.
- Er voor anderen zijn: de kerkHet heilige in het leven is…het meest nabije. Het richt ons op de ander, zoals Christus er voor anderen was, tot in de dood. Christus kennen is Christus leven, is er ‘als Christus’ voor elkaar en de ander zijn. Zelfbehoud is de doodsteek voor de kerk. Haar enige roeping in de wereld is ‘er voor anderen zijn’. Bonhoeffer zocht zijn heil niet in piëtistische richting. Het piëtisme noemt hij ‘een laatste redmiddel om het evangelisch christendom in een mondige wereld als religie te bewaren.’ Ook dit is voor hem kerk in de zelfverdediging. De vraag is niet, zegt hij tegenover de orthodoxie: Wat moet ik geloven? maar: Wat geloof ik werkelijk, zodat ik er met heel mijn bestaan aan hang? Belijdenis is niet een kwestie van woorden, maar van leven.
- ‘Etsi deus non daretur’Bonhoeffer stelt nuchter vast dat menselijke relaties het belangrijkst zijn in het leven. Daarin met name laat God Zich door ons dienen. Al het andere staat dicht bij de hoogmoed. Bonhoeffer gebruikt de uitspraak van Hugo de Groot: ‘etsi deus non daretur’ (alsof er geen God bestaat). Wij moeten actief, niet alleen omdat het niet anders kan, ‘leven alsof God niet bestond.’ ‘Voor God en met God leven wij zonder God in de wereld.’
n.a.v. T.G. van der Linden, Dietrich Bonhoeffer. Een inleiding met kernteksten, Kampen 2005
- Het begrip ‘religie’
De oorlogservaring maakte hem kritisch op ‘religie’: een vorm van geloven en leven waarin Gods waarheid niet tot zijn recht komt door menselijke traagheid en verblinding. ‘Religie’ zoekt een uitweg uit dit leven, zonder besef van het geschenk en de opdracht ervan. ‘Religie’ is een algemeen godsgeloof, zonder besef van de verandering van de tijden en de mondigheid van de mens. ‘Religie’ past zich bij de heersende orde aan, zonder te beseffen dat deze wel eens tegen waarheid en recht kan ingaan.
- De kerk als gemeenschap
Toen Bonhoeffer in Rome was, kwam hij onder de indruk van de kerk als universele gemeenschap. Deze ervaring slot aan op zijn grote sociale belangstelling. Dit kan ook te maken hebben met de hechte familiekring waaruit hij voortkwam. De kerk als ‘Christus als Gemeinde existierend’. In de gemeente als Zijn lichaam is Christus nu op aarde en onder mensen. Voor Bonhoeffer is er feitelijk geen menselijk leven zonder medemenselijkheid. Feitelijk is de kerk, als Lichaam van Christus, één van de belangrijkste thema’s in zijn geschriften en zijn leven. Van huis uit niet opgevoed met de kerk. Zou Bonhoeffer zijn leven lang zich voor haar gemeenschap inzetten, ook toen het levensgevaarlijk werd. In de kapel van Finkenwalde stond de tekst ‘Één Heere, één geloof, één doop’. In de gevangenis zou hij het leven en de dienst van de gemeente radicaal gaan opvatten als ‘er voor anderen zijn’.
- Navolging
In het boek Navolging (1937) maakte hij onderscheid tussen ‘goedkope en kostbare genade’. Aan de Bergrede leest Bonhoeffer een nieuw, dynamisch kerkbegrip van navolging af, meer dan aan Paulus’ spreken over de kerk. Bonhoeffer verzet zich tegen een ‘duiden’ van de Schrift dat tot niets verplicht. Hij dacht sterk in de lijn van Luther, die ook in heel de Bijbel de ‘viva vox’ (levende stem) van Christus zocht en het ‘was Christum treibet’ (wat ons bij Christus brengt). Bonhoeffer zegt: wat Jezus zegt, willen wij horen. Door alle overwoekeringen zijn wij doof geworden voor Zijn stem. ‘Alleen de gehoorzame gelooft en alleen de gelovige gehoorzaamt’. Alleen wanneer geloof en gehoorzaamheid, rechtvaardiging en heiliging gelijk opgaan, is Gods genade niet goedkoop en geen ‘dumpgoed’. ‘Goedkope genade is de doodsvijand van onze kerken.’ Wij moeten opnieuw leren dat genade kostbaar is. De leer van Luther is door de lutherse orthodoxie op de kop gezet. Bij Luther sluiten genade en navolging elkaar nog in. Wij worden uit de wereld tot Jezus’ navolging geroepen en zullen in de wereld ons kruis leren dragen. Voltaire spotte over het feit dat God van vergeven Zijn beroep heeft gemaakt: ‘Dieu, pardonner çést son métier.’
- Broederschap
Bonhoeffer legt het accent op de gemeenschap van christenen. In Christus is de mondiale kerk een wereldwijde broederschap. Zij geeft in haar gemeenschap het voorbeeld van vrede en verdraagzaamheid onder de volken. Bonhoeffer wilde de afstandelijke sfeer van de universiteit doorbreken door verplichte momenten van ‘christian fellowship’ in te stellen, waarvan hij in de Angelsaksische traditie het voorbeeld gezien en geleerd had. Door de vaste dagorde, momenten van meditatie en gezamenlijke voorbede, verplichte wandelingen en HET INSTELLEN VAN ZWIJGPLICHT (ZO MOCHT MEN NIET OVER IEMAND SPREKEN IN DIENS AFWEZIGHEID) probeerde Bonhoeffer het gemeenschapsleven vorm te geven en een eenheid te smeden van het seminarie. Hij wenste vanaf de eerste dag niet als ‘Herr Direktor’ maar als ‘Bruder Bonhoeffer’ aangesproken te worden. Christelijke gemeenschap is geen ideaal, maar goddelijke werkelijkheid. Karl Barth had zijn twijfels bij Bonhoeffers experimenten in het seminarie, vooral rondom de ingestelde biechtpraktijk. Bonhoeffer vond dat men ‘meer met Christus over de broeder, dan met de broeder over Christus’ moest spreken.
- Solidariteit
Ook dit thema begint bij zijn familie. Verder trok hij zich het lot van de zwarte bevolking in Amerika aan. Ook bekommerde hij zich over randjongeren aan wie hij catechisatie gaf. Zijn omgang met zijn studenten, zijn houding in de oecumene en zijn opkomen voor de joden zijn ook bewijzen van zijn solidariteit. De mogelijkheid van ontsnappen liet hij gaan. Bonhoeffer kwam steeds meer tot de conclusie dat de kerk zich meer om haar zelfbehoud dan om het recht van de zwakken en rechtelozen bekommerde. In de kring van het politieke verzet kwam Bonhoeffer juist mensen tegen, die geen christen waren maar wel bereid om hun leven te wagen.
- Verantwoordelijkheid
Dit tegen de achtergrond van de falende houding van het Duitse volk en van de kerk in Duitsland. Bonhoeffer ziet in zijn tijdsanalyse dat de macht van de één de domheid van de ander veronderstelt. Bonhoeffer werkt een ‘mandatenleer’ uit. Mandaten zijn voor hem de goddelijke instellingen in het leven, die terreinen van verantwoordelijkheid afbakenen. Bonhoeffer keert zich tegen een houding van compromis en tegen kortademig fanatisme. Bonhoeffer zegt dat het voorlaatste niet voortijdig mag worden opgegeven.
- Nieuwe ‘aristocratie’
In de oorlogstijd ziet hij de oude, gevestigde aristocratie met haar traditionele privileges falen en ondergaan. Hij spreekt over de geboorte van een nieuwe adellijke houding uit alle lagen van de bevolking. Zij is in tegenstelling tot de ‘oude’ aristocratie niet sociaal door bezit of geboorte bepaald, maar door wat in de oorlog werkelijk van waarde bleek. Vurig hoopte hij dat na de oorlog hun de leiding in handen gegeven zou worden, die in de oorlog het dichtst bij Jezus in Zijn lijden hadden gestaan, niet met de mond maar met de daad.
- Het Oude Testament en het aardse leven
In de gevangenis deed Bonhoeffer een herontdekking van het Oude Testament. In de Duitse kerken bestond in deze tijd nauwelijks aandacht voor het Oude Testament, het was joods-ondermaats. Bonhoeffer zegt dat, alleen wanneer men het leven en de aarde zó liefheeft, dat met haar alles verloren schijnt, men in de opstanding der doden en een nieuwe wereld mag geloven. Wie te snel en te direct nieuwtestamentische wil, is zijns inziens geen christen. De ethische consequenties van Bonhoeffers herontdekking van de eenheid van de Schrift zijn groot. Men mag het voorlaatste niet opgeven vóórdat het laatste is gekomen: het ‘diesseitige’ van het menselijk en christelijk leven. Hij wil niet tot zelfmedelijden vervallen, tot heimwee naar een ‘Jenseits’ (een andere wereld). Hoofdzaak is voor Bonhoeffer (anders dan Calvijn) niet de contemplatie van het eeuwige leven, maar de verantwoordelijkheid en liefde voor dit leven. Het Nieuwe Testament wil géén verlossingsreligie zijn.
- De ‘gatenvuller’
Bonhoeffer is gaan nadenken over de vraag hoe om te gaan met gevoelens van gemis en heimwee. Het is verkeerd te zeggen ‘God vult het gat op’. Daarmee bedoelt hij dat geloof geen redmiddel is om gemis en verdriet te ‘retoucheren’: God vult geen enkel gat op, maar leert ons de echte gemeenschap - onder smarten - bewaren. Echt geluk en echt verdriet (alles wat menselijk is) hebben beide hun plaats in het leven. God wordt ‘beter gediend’ in het volle leven dan aan de rand daarvan, waar het Bonhoeffer beter schijnt te zwijgen. Het is voor de mens niet gegeven voor het lijden weg te vluchten. Een belangrijk bijbelhoofdstuk is Prediker 3, over de tijden die onder de hemel gegeven zijn. Bonhoeffer zelf bidt tijdens bombardementen niet met medegevangenen. In plaats daarvan kijkt hij op zijn horloge en fluistert: ‘Het duurt hooguit nog tien minuten’. Hij wilde niet de angst van zijn lotgenoten gebruiken om te evangeliseren.
- De ‘deus ex machina’
Dit komt van de god in de Griekse tragedies, die als de dramatische handelingen hun hoogtepunt hadden bereikt, plotseling uit het niets, met behulp van mechanische technieken, op het toneel verscheen om ‘de verschijnselen te redden’. Zo’n God is de God van de Bijbel niet. Bonhoeffer wil zowel volledig verzet als volledige overgave. Wij moeten zowel vechten als met Christus waken in Getsemane. Dit is de paradox van het geloof: ten volle lijdzaam en ten volle waakzaam.
- Mondigheid
Met de positieve resultaten van techniek en wetenschap, die de wereld een ander aanzien hebben gegeven, moet de kerk volgens Bonhoeffer meegaan. Ook zij moet ‘seculariseren’ en niet vanuit een traditioneel religieus standpunt van de moderne ontwikkeling een ‘christelijk probleem’ maken. Dat is apologie van het slechtste soort, vindt hij. We moeten leren de wereld in har mondigheid te aanvaarden, in plaats van de moderne mens religieus afhankelijk te maken. Voor Bonhoeffer is de grootste verzoeking van de kerk een volwassen geworden wereld als kind te blijven behandelen. De tijd van de gebedsgenezer is verlopen ten gunste van de huisarts en de apotheek. Scherp ziet hij dat de kerk een hopeloos verouderd instituut zal zijn, wanneer zij in ‘religie’ volhardt en blijft denken in twee werelden. Met het begrip ‘autonomie’ bedoelt Bonhoeffer niet dat de mens nu ook in het middelpunt komt te staan. De Franse Revolutie, door Bonhoeffer bestempeld als de ‘val van Europa’ degradeerde de mens tot subject en maakte hem daarmee dodelijk eenzaam. Dit is niet de mondigheid die hij bedoelt.
- Niet-religieuze interpretatie
De erkenning van de mondigheid van de wereld in de moderne tijd brengt voor Bonhoeffer een hermeneutisch programma met zich mee. De bijbelverhalen moeten op een nieuwe manier worden geïnterpreteerd. Denkend aan de mondigheid van de wereld zegt hij alle kernbegrippen van het Nieuwe Testament opnieuw - a-religieus - te willen interpreteren. De mensen zullen niet meer religieus zijn in de post-constantijnse cultuursituatie. De mensen kunnen naar Bonhoeffers overtuiging, na de verschrikkingen van twee wereldoorlogen en door de voortgang van de wetenschap en techniek, niet meer religieus zijn. De theologische vraag moet dan ook luiden: hoe spreken wij over God zonder religie? Hoe spreken we over God zonder religie, als mensen die geheel en al tot deze wereld behoren? Bonhoeffer wil de bijbelverhalen niet langer individualistisch interpreteren. Volgens hem ‘zijn er nu eenmaal belangrijkere zaken dan het individuele zielenheil.’ In de Bijbel gaat het om de gerechtigheid en het rijk van God op aarde. Het gaat Bonhoeffer over de vraag wie Christus vandaag voor ons is. Zijn theologie wil toch volstrekt a-modieus zijn.
- ‘Arkandisziplin’ (geheimhouding)
De Bijbel is volgens Bonhoeffer gelaagd en gevarieerd. Hij verwijt Karl Barth zijn openbaringspositivisme. We moeten alles opnieuw ‘proeven’ om de openbaring niet te profaniseren in systematieken en christelijke dogmatiek. Bonhoeffer pleit voor een ‘Arkandisziplin’ waarmee de Vroege Kerk haar leven markeerde. Aan deze verborgen, spirituele en catechetische omgang met de heilsgeheimen koppelt Bonhoeffer zijn hermeneutische programma van een nieuwe, niet-religieuze interpretatie van de bijbelse begrippen. Liturgie en theologie roepen elkaar op. De geheimhouding is het punt in de tijd, waar het horizontale en verticale elkaar raken. Vanuit dit arkanum wil Bonhoeffer alle bekende begrippen (geloof, rechtvaardigheid, wedergeboorte, heiliging) nieuw - wereldlijk in plaats van religieus - interpreteren.
- Christus en de mondige wereld
Bij de bestudering van Bonhoeffers werk valt op dat hij eerst alles op de kaart van de kerk en de gehoorzaamheid lijkt te zetten, maar daarna op het leven en de wereld. Bonhoeffer is in de gevangenis echter geen humanist geworden, zoals wel eens gezegd is, al zoekt hij de grenzen ervan op, als theoloog. Bonhoeffer ontdekt in de gevangenis het volle leven. Dit volle leven mag niet religieus worden ingeperkt alsof christelijk leven in de tempering van de hartstocht bestaat. Het gaat Bonhoeffer om een weliswaar autonome, maar niet om een autarkische secularisering en humanisering.
- Macht in onmacht
In Christus ontmoeten wij God in Zijn lijden. Men kan alleen christen zijn en worden door ‘bij Jezus in Zijn lijden’ te zijn (Kierkegaard). Alleen wie zich met Jezus geheel in Gods armen werpt, zal de overmacht in zijn omacht ontdekken.
- Er voor anderen zijn: de kerkHet heilige in het leven is…het meest nabije. Het richt ons op de ander, zoals Christus er voor anderen was, tot in de dood. Christus kennen is Christus leven, is er ‘als Christus’ voor elkaar en de ander zijn. Zelfbehoud is de doodsteek voor de kerk. Haar enige roeping in de wereld is ‘er voor anderen zijn’. Bonhoeffer zocht zijn heil niet in piëtistische richting. Het piëtisme noemt hij ‘een laatste redmiddel om het evangelisch christendom in een mondige wereld als religie te bewaren.’ Ook dit is voor hem kerk in de zelfverdediging. De vraag is niet, zegt hij tegenover de orthodoxie: Wat moet ik geloven? maar: Wat geloof ik werkelijk, zodat ik er met heel mijn bestaan aan hang? Belijdenis is niet een kwestie van woorden, maar van leven.
- ‘Etsi deus non daretur’Bonhoeffer stelt nuchter vast dat menselijke relaties het belangrijkst zijn in het leven. Daarin met name laat God Zich door ons dienen. Al het andere staat dicht bij de hoogmoed. Bonhoeffer gebruikt de uitspraak van Hugo de Groot: ‘etsi deus non daretur’ (alsof er geen God bestaat). Wij moeten actief, niet alleen omdat het niet anders kan, ‘leven alsof God niet bestond.’ ‘Voor God en met God leven wij zonder God in de wereld.’
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Ik vraag me af of Bonhoeffer altijd dezelfde is geweest.
Zal er morgen zijn boeken nog eens bijpakken.
Zal er morgen zijn boeken nog eens bijpakken.
Hedendaagse bijbelstudie is voor een belangrijk deel het elimineren van theologische contradicties.
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
[quote]HOOFDTHEMA’S IN BONHOEFFERS THEOLOGIE
n.a.v. T.G. van der Linden, Dietrich Bonhoeffer. Een inleiding met kernteksten, Kampen 2005
Het begrip ‘religie’
De oorlogservaring maakte hem kritisch op ‘religie’: een vorm van geloven en leven waarin Gods waarheid niet tot zijn recht komt door menselijke traagheid en verblinding. ‘Religie’ zoekt een uitweg uit dit leven, zonder besef van het geschenk en de opdracht ervan. ‘Religie’ is een algemeen godsgeloof, zonder besef van de verandering van de tijden en de mondigheid van de mens. ‘Religie’ past zich bij de heersende orde aan, zonder te beseffen dat deze wel eens tegen waarheid en recht kan ingaan.[/quote]
Ik kan niet denken vanuit het perspectief van Bonhoeffer's oorlogservaring. Uit andere bronnen weet ik van het zeer grote gebrek aan weerstand die er uit de kerk geboden werd tegen het Derde Rijk. Wat dat betreft onderscheid B. zich positief. En dat waardeer ik.
Zijn spreken over religie staat echter ver af van de indeling, waarin er gelovigen en ongelovigen zijn. Er is waarachtig geloof, of niet. Dit geloof is universeel, van alle tijden en plaatsen. Het is het échte geloof, omdat God dat schenkt. Alle geloof is dus identiek. Wanneer B. afrekent met religie (zie mijn eerdere citaat), dan gooit hij teveel weg en hanteert een onderscheid die ik niet kan volgen.
[quote]- De kerk als gemeenschap
Toen Bonhoeffer in Rome was, kwam hij onder de indruk van de kerk als universele gemeenschap. Deze ervaring slot aan op zijn grote sociale belangstelling. Dit kan ook te maken hebben met de hechte familiekring waaruit hij voortkwam. De kerk als ‘Christus als Gemeinde existierend’. In de gemeente als Zijn lichaam is Christus nu op aarde en onder mensen. Voor Bonhoeffer is er feitelijk geen menselijk leven zonder medemenselijkheid. Feitelijk is de kerk, als Lichaam van Christus, één van de belangrijkste thema’s in zijn geschriften en zijn leven. Van huis uit niet opgevoed met de kerk. Zou Bonhoeffer zijn leven lang zich voor haar gemeenschap inzetten, ook toen het levensgevaarlijk werd. In de kapel van Finkenwalde stond de tekst ‘Één Heere, één geloof, één doop’. In de gevangenis zou hij het leven en de dienst van de gemeente radicaal gaan opvatten als ‘er voor anderen zijn’.[/quote]
De Lutherse gedachte dat Christus op aarde is, en onder de mensen, wijs ik af. Je wordt lidmaat van Christus, doordat de Heilige Geest in je woont.
Zijn appel op de liefde tot de naaste waardeer ik, maar ik kan het niet rijmen met voorgaande foutieve fundament.
[quote]- Navolging
In het boek Navolging (1937) maakte hij onderscheid tussen ‘goedkope en kostbare genade’. Aan de Bergrede leest Bonhoeffer een nieuw, dynamisch kerkbegrip van navolging af, meer dan aan Paulus’ spreken over de kerk. Bonhoeffer verzet zich tegen een ‘duiden’ van de Schrift dat tot niets verplicht. Hij dacht sterk in de lijn van Luther, die ook in heel de Bijbel de ‘viva vox’ (levende stem) van Christus zocht en het ‘was Christum treibet’ (wat ons bij Christus brengt). Bonhoeffer zegt: wat Jezus zegt, willen wij horen. Door alle overwoekeringen zijn wij doof geworden voor Zijn stem. ‘Alleen de gehoorzame gelooft en alleen de gelovige gehoorzaamt’. Alleen wanneer geloof en gehoorzaamheid, rechtvaardiging en heiliging gelijk opgaan, is Gods genade niet goedkoop en geen ‘dumpgoed’. ‘Goedkope genade is de doodsvijand van onze kerken.’ Wij moeten opnieuw leren dat genade kostbaar is. De leer van Luther is door de lutherse orthodoxie op de kop gezet. Bij Luther sluiten genade en navolging elkaar nog in. Wij worden uit de wereld tot Jezus’ navolging geroepen en zullen in de wereld ons kruis leren dragen. Voltaire spotte over het feit dat God van vergeven Zijn beroep heeft gemaakt: ‘Dieu, pardonner çést son métier.’[/quote]
Van Genderen eert Bonhoeffer wanneer hij stelt dat deze de navolging centraal heeft gesteld. (hoewel wij nederlanders met A Kempis ook een navolging hebben die tot de klassiekers behoren.). De rechtvaardiging is echter de grondslag. Wanneer B. tendeert naar de opvatting van Voltaire, dan laat hij de heiliging ten koste gaan van Gods vergevende werk. Daar kan ik niet in mee.
[quote]- Broederschap
Bonhoeffer legt het accent op de gemeenschap van christenen. In Christus is de mondiale kerk een wereldwijde broederschap. Zij geeft in haar gemeenschap het voorbeeld van vrede en verdraagzaamheid onder de volken. Bonhoeffer wilde de afstandelijke sfeer van de universiteit doorbreken door verplichte momenten van ‘christian fellowship’ in te stellen, waarvan hij in de Angelsaksische traditie het voorbeeld gezien en geleerd had. Door de vaste dagorde, momenten van meditatie en gezamenlijke voorbede, verplichte wandelingen en HET INSTELLEN VAN ZWIJGPLICHT (ZO MOCHT MEN NIET OVER IEMAND SPREKEN IN DIENS AFWEZIGHEID) probeerde Bonhoeffer het gemeenschapsleven vorm te geven en een eenheid te smeden van het seminarie. Hij wenste vanaf de eerste dag niet als ‘Herr Direktor’ maar als ‘Bruder Bonhoeffer’ aangesproken te worden. Christelijke gemeenschap is geen ideaal, maar goddelijke werkelijkheid. Karl Barth had zijn twijfels bij Bonhoeffers experimenten in het seminarie, vooral rondom de ingestelde biechtpraktijk. Bonhoeffer vond dat men ‘meer met Christus over de broeder, dan met de broeder over Christus’ moest spreken.[/quote]
(Van wie zijn die kapitalen? Schaadt spreken in afwezigheid van de ander, hem altijd?) En van de biecht moet ik weinig hebben. De bijbels opdracht is om vergeving te vragen aan hen, wie we schuldig zijn.
[quote]- Solidariteit
Ook dit thema begint bij zijn familie. Verder trok hij zich het lot van de zwarte bevolking in Amerika aan. Ook bekommerde hij zich over randjongeren aan wie hij catechisatie gaf. Zijn omgang met zijn studenten, zijn houding in de oecumene en zijn opkomen voor de joden zijn ook bewijzen van zijn solidariteit. De mogelijkheid van ontsnappen liet hij gaan. Bonhoeffer kwam steeds meer tot de conclusie dat de kerk zich meer om haar zelfbehoud dan om het recht van de zwakken en rechtelozen bekommerde. In de kring van het politieke verzet kwam Bonhoeffer juist mensen tegen, die geen christen waren maar wel bereid om hun leven te wagen.[/quote]
B. is met recht een voorbeeld voor velen.
[quote]- Het Oude Testament en het aardse leven
In de gevangenis deed Bonhoeffer een herontdekking van het Oude Testament. In de Duitse kerken bestond in deze tijd nauwelijks aandacht voor het Oude Testament, het was joods-ondermaats. Bonhoeffer zegt dat, alleen wanneer men het leven en de aarde zó liefheeft, dat met haar alles verloren schijnt, men in de opstanding der doden en een nieuwe wereld mag geloven. Wie te snel en te direct nieuwtestamentische wil, is zijns inziens geen christen. De ethische consequenties van Bonhoeffers herontdekking van de eenheid van de Schrift zijn groot. Men mag het voorlaatste niet opgeven vóórdat het laatste is gekomen: het ‘diesseitige’ van het menselijk en christelijk leven. Hij wil niet tot zelfmedelijden vervallen, tot heimwee naar een ‘Jenseits’ (een andere wereld). Hoofdzaak is voor Bonhoeffer (anders dan Calvijn) niet de contemplatie van het eeuwige leven, maar de verantwoordelijkheid en liefde voor dit leven. Het Nieuwe Testament wil géén verlossingsreligie zijn.[/quote]
Het is één of andere manier van raar onder woorden brengen, een gebruikelijk manier van formuleren onder theologen. Maar die laatste zin, is voor mij méér dan een reden om mijn overtuiging dat B. kritisch moet worden gelezen te handhaven. De Heere Jezus is de Verlosser, en Hij is in het Nieuwe Testament volkomen geopenbaard.
[quote]- De ‘gatenvuller’
Bonhoeffer is gaan nadenken over de vraag hoe om te gaan met gevoelens van gemis en heimwee. Het is verkeerd te zeggen ‘God vult het gat op’. Daarmee bedoelt hij dat geloof geen redmiddel is om gemis en verdriet te ‘retoucheren’: God vult geen enkel gat op, maar leert ons de echte gemeenschap - onder smarten - bewaren. Echt geluk en echt verdriet (alles wat menselijk is) hebben beide hun plaats in het leven. God wordt ‘beter gediend’ in het volle leven dan aan de rand daarvan, waar het Bonhoeffer beter schijnt te zwijgen. Het is voor de mens niet gegeven voor het lijden weg te vluchten. Een belangrijk bijbelhoofdstuk is Prediker 3, over de tijden die onder de hemel gegeven zijn. Bonhoeffer zelf bidt tijdens bombardementen niet met medegevangenen. In plaats daarvan kijkt hij op zijn horloge en fluistert: ‘Het duurt hooguit nog tien minuten’. Hij wilde niet de angst van zijn lotgenoten gebruiken om te evangeliseren. [/quote]
Tja. In zekere zin begrijp ik dit. Maar in andere zin niet. God vult een christen met Zichzelf. Eerst was hij dood, daarna leeft hij door Christus. Hoe benoem je dat in termen van genade? Of in termen van iets missen en opvullen? De gehele mensheid is toch in ongeluk gevallen, en het is de heerlijkheid van het Evangelie dat er verlossing is door Christus?
[quote]- De ‘deus ex machina’
Dit komt van de god in de Griekse tragedies, die als de dramatische handelingen hun hoogtepunt hadden bereikt, plotseling uit het niets, met behulp van mechanische technieken, op het toneel verscheen om ‘de verschijnselen te redden’. Zo’n God is de God van de Bijbel niet. Bonhoeffer wil zowel volledig verzet als volledige overgave. Wij moeten zowel vechten als met Christus waken in Getsemane. Dit is de paradox van het geloof: ten volle lijdzaam en ten volle waakzaam. [/quote]
God moeten we inderdaad niet laten optreden, al naar gelang we Hem nodig hebben. Het frequent beroep van Hitler op de 'Voorzienigheid' -waarmee hij in feite zijn eigen besluiten verbloemde- zal mee spelen in deze aanklacht tegen een verkeerd christendom.
Ik breek het hier af. Ik kan nog wel even door gaan met becommentariëren (maar dat vind ik ook ergens te makkelijk overkomen). I.i.g. is er nu stof genoeg om structureel na te denken over Bonhoeffer, en of het dan eerlijk is om bij zijn theologie vraagtekens te zetten. En of het dan terecht is, dat ik een negatief leesadvies geef.
n.a.v. T.G. van der Linden, Dietrich Bonhoeffer. Een inleiding met kernteksten, Kampen 2005
Het begrip ‘religie’
De oorlogservaring maakte hem kritisch op ‘religie’: een vorm van geloven en leven waarin Gods waarheid niet tot zijn recht komt door menselijke traagheid en verblinding. ‘Religie’ zoekt een uitweg uit dit leven, zonder besef van het geschenk en de opdracht ervan. ‘Religie’ is een algemeen godsgeloof, zonder besef van de verandering van de tijden en de mondigheid van de mens. ‘Religie’ past zich bij de heersende orde aan, zonder te beseffen dat deze wel eens tegen waarheid en recht kan ingaan.[/quote]
Ik kan niet denken vanuit het perspectief van Bonhoeffer's oorlogservaring. Uit andere bronnen weet ik van het zeer grote gebrek aan weerstand die er uit de kerk geboden werd tegen het Derde Rijk. Wat dat betreft onderscheid B. zich positief. En dat waardeer ik.
Zijn spreken over religie staat echter ver af van de indeling, waarin er gelovigen en ongelovigen zijn. Er is waarachtig geloof, of niet. Dit geloof is universeel, van alle tijden en plaatsen. Het is het échte geloof, omdat God dat schenkt. Alle geloof is dus identiek. Wanneer B. afrekent met religie (zie mijn eerdere citaat), dan gooit hij teveel weg en hanteert een onderscheid die ik niet kan volgen.
[quote]- De kerk als gemeenschap
Toen Bonhoeffer in Rome was, kwam hij onder de indruk van de kerk als universele gemeenschap. Deze ervaring slot aan op zijn grote sociale belangstelling. Dit kan ook te maken hebben met de hechte familiekring waaruit hij voortkwam. De kerk als ‘Christus als Gemeinde existierend’. In de gemeente als Zijn lichaam is Christus nu op aarde en onder mensen. Voor Bonhoeffer is er feitelijk geen menselijk leven zonder medemenselijkheid. Feitelijk is de kerk, als Lichaam van Christus, één van de belangrijkste thema’s in zijn geschriften en zijn leven. Van huis uit niet opgevoed met de kerk. Zou Bonhoeffer zijn leven lang zich voor haar gemeenschap inzetten, ook toen het levensgevaarlijk werd. In de kapel van Finkenwalde stond de tekst ‘Één Heere, één geloof, één doop’. In de gevangenis zou hij het leven en de dienst van de gemeente radicaal gaan opvatten als ‘er voor anderen zijn’.[/quote]
De Lutherse gedachte dat Christus op aarde is, en onder de mensen, wijs ik af. Je wordt lidmaat van Christus, doordat de Heilige Geest in je woont.
Zijn appel op de liefde tot de naaste waardeer ik, maar ik kan het niet rijmen met voorgaande foutieve fundament.
[quote]- Navolging
In het boek Navolging (1937) maakte hij onderscheid tussen ‘goedkope en kostbare genade’. Aan de Bergrede leest Bonhoeffer een nieuw, dynamisch kerkbegrip van navolging af, meer dan aan Paulus’ spreken over de kerk. Bonhoeffer verzet zich tegen een ‘duiden’ van de Schrift dat tot niets verplicht. Hij dacht sterk in de lijn van Luther, die ook in heel de Bijbel de ‘viva vox’ (levende stem) van Christus zocht en het ‘was Christum treibet’ (wat ons bij Christus brengt). Bonhoeffer zegt: wat Jezus zegt, willen wij horen. Door alle overwoekeringen zijn wij doof geworden voor Zijn stem. ‘Alleen de gehoorzame gelooft en alleen de gelovige gehoorzaamt’. Alleen wanneer geloof en gehoorzaamheid, rechtvaardiging en heiliging gelijk opgaan, is Gods genade niet goedkoop en geen ‘dumpgoed’. ‘Goedkope genade is de doodsvijand van onze kerken.’ Wij moeten opnieuw leren dat genade kostbaar is. De leer van Luther is door de lutherse orthodoxie op de kop gezet. Bij Luther sluiten genade en navolging elkaar nog in. Wij worden uit de wereld tot Jezus’ navolging geroepen en zullen in de wereld ons kruis leren dragen. Voltaire spotte over het feit dat God van vergeven Zijn beroep heeft gemaakt: ‘Dieu, pardonner çést son métier.’[/quote]
Van Genderen eert Bonhoeffer wanneer hij stelt dat deze de navolging centraal heeft gesteld. (hoewel wij nederlanders met A Kempis ook een navolging hebben die tot de klassiekers behoren.). De rechtvaardiging is echter de grondslag. Wanneer B. tendeert naar de opvatting van Voltaire, dan laat hij de heiliging ten koste gaan van Gods vergevende werk. Daar kan ik niet in mee.
[quote]- Broederschap
Bonhoeffer legt het accent op de gemeenschap van christenen. In Christus is de mondiale kerk een wereldwijde broederschap. Zij geeft in haar gemeenschap het voorbeeld van vrede en verdraagzaamheid onder de volken. Bonhoeffer wilde de afstandelijke sfeer van de universiteit doorbreken door verplichte momenten van ‘christian fellowship’ in te stellen, waarvan hij in de Angelsaksische traditie het voorbeeld gezien en geleerd had. Door de vaste dagorde, momenten van meditatie en gezamenlijke voorbede, verplichte wandelingen en HET INSTELLEN VAN ZWIJGPLICHT (ZO MOCHT MEN NIET OVER IEMAND SPREKEN IN DIENS AFWEZIGHEID) probeerde Bonhoeffer het gemeenschapsleven vorm te geven en een eenheid te smeden van het seminarie. Hij wenste vanaf de eerste dag niet als ‘Herr Direktor’ maar als ‘Bruder Bonhoeffer’ aangesproken te worden. Christelijke gemeenschap is geen ideaal, maar goddelijke werkelijkheid. Karl Barth had zijn twijfels bij Bonhoeffers experimenten in het seminarie, vooral rondom de ingestelde biechtpraktijk. Bonhoeffer vond dat men ‘meer met Christus over de broeder, dan met de broeder over Christus’ moest spreken.[/quote]
(Van wie zijn die kapitalen? Schaadt spreken in afwezigheid van de ander, hem altijd?) En van de biecht moet ik weinig hebben. De bijbels opdracht is om vergeving te vragen aan hen, wie we schuldig zijn.
[quote]- Solidariteit
Ook dit thema begint bij zijn familie. Verder trok hij zich het lot van de zwarte bevolking in Amerika aan. Ook bekommerde hij zich over randjongeren aan wie hij catechisatie gaf. Zijn omgang met zijn studenten, zijn houding in de oecumene en zijn opkomen voor de joden zijn ook bewijzen van zijn solidariteit. De mogelijkheid van ontsnappen liet hij gaan. Bonhoeffer kwam steeds meer tot de conclusie dat de kerk zich meer om haar zelfbehoud dan om het recht van de zwakken en rechtelozen bekommerde. In de kring van het politieke verzet kwam Bonhoeffer juist mensen tegen, die geen christen waren maar wel bereid om hun leven te wagen.[/quote]
B. is met recht een voorbeeld voor velen.
[quote]- Het Oude Testament en het aardse leven
In de gevangenis deed Bonhoeffer een herontdekking van het Oude Testament. In de Duitse kerken bestond in deze tijd nauwelijks aandacht voor het Oude Testament, het was joods-ondermaats. Bonhoeffer zegt dat, alleen wanneer men het leven en de aarde zó liefheeft, dat met haar alles verloren schijnt, men in de opstanding der doden en een nieuwe wereld mag geloven. Wie te snel en te direct nieuwtestamentische wil, is zijns inziens geen christen. De ethische consequenties van Bonhoeffers herontdekking van de eenheid van de Schrift zijn groot. Men mag het voorlaatste niet opgeven vóórdat het laatste is gekomen: het ‘diesseitige’ van het menselijk en christelijk leven. Hij wil niet tot zelfmedelijden vervallen, tot heimwee naar een ‘Jenseits’ (een andere wereld). Hoofdzaak is voor Bonhoeffer (anders dan Calvijn) niet de contemplatie van het eeuwige leven, maar de verantwoordelijkheid en liefde voor dit leven. Het Nieuwe Testament wil géén verlossingsreligie zijn.[/quote]
Het is één of andere manier van raar onder woorden brengen, een gebruikelijk manier van formuleren onder theologen. Maar die laatste zin, is voor mij méér dan een reden om mijn overtuiging dat B. kritisch moet worden gelezen te handhaven. De Heere Jezus is de Verlosser, en Hij is in het Nieuwe Testament volkomen geopenbaard.
[quote]- De ‘gatenvuller’
Bonhoeffer is gaan nadenken over de vraag hoe om te gaan met gevoelens van gemis en heimwee. Het is verkeerd te zeggen ‘God vult het gat op’. Daarmee bedoelt hij dat geloof geen redmiddel is om gemis en verdriet te ‘retoucheren’: God vult geen enkel gat op, maar leert ons de echte gemeenschap - onder smarten - bewaren. Echt geluk en echt verdriet (alles wat menselijk is) hebben beide hun plaats in het leven. God wordt ‘beter gediend’ in het volle leven dan aan de rand daarvan, waar het Bonhoeffer beter schijnt te zwijgen. Het is voor de mens niet gegeven voor het lijden weg te vluchten. Een belangrijk bijbelhoofdstuk is Prediker 3, over de tijden die onder de hemel gegeven zijn. Bonhoeffer zelf bidt tijdens bombardementen niet met medegevangenen. In plaats daarvan kijkt hij op zijn horloge en fluistert: ‘Het duurt hooguit nog tien minuten’. Hij wilde niet de angst van zijn lotgenoten gebruiken om te evangeliseren. [/quote]
Tja. In zekere zin begrijp ik dit. Maar in andere zin niet. God vult een christen met Zichzelf. Eerst was hij dood, daarna leeft hij door Christus. Hoe benoem je dat in termen van genade? Of in termen van iets missen en opvullen? De gehele mensheid is toch in ongeluk gevallen, en het is de heerlijkheid van het Evangelie dat er verlossing is door Christus?
[quote]- De ‘deus ex machina’
Dit komt van de god in de Griekse tragedies, die als de dramatische handelingen hun hoogtepunt hadden bereikt, plotseling uit het niets, met behulp van mechanische technieken, op het toneel verscheen om ‘de verschijnselen te redden’. Zo’n God is de God van de Bijbel niet. Bonhoeffer wil zowel volledig verzet als volledige overgave. Wij moeten zowel vechten als met Christus waken in Getsemane. Dit is de paradox van het geloof: ten volle lijdzaam en ten volle waakzaam. [/quote]
God moeten we inderdaad niet laten optreden, al naar gelang we Hem nodig hebben. Het frequent beroep van Hitler op de 'Voorzienigheid' -waarmee hij in feite zijn eigen besluiten verbloemde- zal mee spelen in deze aanklacht tegen een verkeerd christendom.
Ik breek het hier af. Ik kan nog wel even door gaan met becommentariëren (maar dat vind ik ook ergens te makkelijk overkomen). I.i.g. is er nu stof genoeg om structureel na te denken over Bonhoeffer, en of het dan eerlijk is om bij zijn theologie vraagtekens te zetten. En of het dan terecht is, dat ik een negatief leesadvies geef.
-
Neutrophil
- Berichten: 4
- Lid geworden op: 12 sep 2009, 21:42
- Locatie: De Bilt
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
M.i. begrijp je niet helemaal wat B. hier wil zeggen. Hij ageerde juist tegen het God als "de beroepsvergever" te zien, omdat als je dat als uitgangspunt/vooronderstelling neemt, het alleen maar een volmacht is om te zondigen. Vergeving ontvang je alleen in de levende verbondenheid met Christus. En die vergeving, die je steeds weer nodig hebt, blijft daarmee een wonder, omdat ze niet vanzelfsprekend is.B: Voltaire spotte over het feit dat God van vergeven Zijn beroep heeft gemaakt: ‘Dieu, pardonner çést son métier.’
H: Wanneer B. tendeert naar de opvatting van Voltaire, dan laat hij de heiliging ten koste gaan van Gods vergevende werk. Daar kan ik niet in mee.
In eerste instantie kan dat in tegenspraak lijken met een aantal uitspraken van Luther, maar zoals hier al eerder aangegeven is, schreef Luther volgens B vanuit de navolging (in tegenstelling tot veel van de zijn volgelingen). Was dat niet het geval, dan had de RK helemaal gelijk gehad met haar commentaar dat 'deze leer goddeloze en zorgeloze mensen maakt'.
(zie o.a. 'Navolging')
Volgens mij krijg jij bij het woord 'biecht' gewoon een anti-roomse pavlov-reactieH: En van de biecht moet ik weinig hebben. De bijbels opdracht is om vergeving te vragen aan hen, wie we schuldig zijn.
Ik durf over deze kwestie even geen uitspraak te doen omdat ik bij B op dit punt nog niets ben tegengekomen. Waar ik wel zo snel even aan moet denken is Jakobus 5:16.
Volgens mij begrijp je B hier weer verkeerd (al heb ik de desbetreffende passage(s) van hem hierover nog niet gelezen). Het punt is hier m.i. dat de levend gelovige niet in de wereld moet staan alsof het hem totaal niet meer interesseert, alsof het hem allemaal een worst zal wezen wat er in de resterende tijd op deze aardkloot door iedereen nog wordt uitgevroten. Bij gelijkenis: je gaat, als je weet dat je over twee maanden een veel betere baan (promotie) zult krijgen, niet binnen je huidige werkzaamheden de kantjes er van aflopen. Dat is belachelijk: je werkt immers voor dezelfde baas!B: Het Nieuwe Testament wil géén verlossingsreligie zijn.
H: De Heere Jezus is de Verlosser, en Hij is in het Nieuwe Testament volkomen geopenbaard.
(zie o.a. "Uit genade alleen", en dan de preek over de tijd dienen)
Bij het lezen van dit topic en ook uit opmerkingen uit mijn nabije omgeving krijg ik zo het idee dat de moeilijkheden die men met B heeft grotendeels voortkomen uit de volgende punten:
- men heeft hem niet gelezen
- men heeft hem gelezen, maar begrijpt hem niet goed
Wat dat eerste betreft: daar kan ik dus even niet zoveel mee, zul je begrijpen
Wat het tweede punt betreft: daar kan ik heel goed inkomen. Dat doe ik zelf ook niet altijd even goed. Waar ik alleen een hekel aan heb, is als mensen ook verder totaal de moeite niet nemen om zo iemand beter te begrijpen door gewoon even verder te lezen of het even te laten bezinken. Naar mijn idee wordt B bekritiseerd en vervolgens meteen compleet afgeserveerd, louter en alleen op grond van wat onderbuikgevoelens.
Het enge daaraan is dat er met zo'n houding niet verder wordt gekeken dan ons eigen kringetje, waarin we het allemaal met elkaar eens zijn (nouja... ;-)). Daardoor missen we kritische reflectie. Is onze theologie 2000 jaar na Christus dan volmaakt geworden? Hoeven we niet meer te onderzoeken wat God in Zijn Woord (dat is Christus) tot ons wil zeggen: is dat allemaal al compleet uitgewerkt en vastgelegd? Hoe anders zijn we met zo'n houding dan nog dan de RK-kerk, die min of meer goddelijk autoriteit toekent aan de traditie / overlevering (nou, dit is vast een erg aansprekend argument :p)? Zou met zo'n houding de Reformatie wel mogelijk zijn geweest (menselijkerwijs gesproken)?
Ik vind B juist heel confronterend, in de zin dat hij dingen heel dichtbij brengt (niet in het minst vanwege het feit hij eens niet 500 jaar eerder dan wijzelf deze aardbol bewandelde), en ook zeker niet op een vrijblijvende manier. Als hij spreekt over o.a. de rijke jongeling en de farizeeërs, voel ik me ontzettend aangesproken! Bij ons zijn dat automatisch de 'bad guys', en tollenaars zijn stiekem de 'good guys' (met als gevolg dat wij allemaal wel zeer gaarne tot de tollenaars gerekend willen worden - tot we er achter komen op wat voor verschikkelijke manier dat beeld eigenlijk klopt!).
P.S. net als een van de voorgaande sprekers wil ik hiermee vooral vragen stellen, en niet zozeer een extra standpunt aan het spectrum toevoegen; tevens wil ik nergens mensen kwetsen(!): probeer het bovenstaande dus, waar mogelijk, met een stiekem glimlachje te lezen
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Voor mij valt de reactie van Neutrophil een beetje uit de lucht.
Maar dit ligt ongetwijfeld aan mij.
Mss. kun je deze "plof" nader toelichten?
Maar dit ligt ongetwijfeld aan mij.
Mss. kun je deze "plof" nader toelichten?
-
Neutrophil
- Berichten: 4
- Lid geworden op: 12 sep 2009, 21:42
- Locatie: De Bilt
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Zeer gaarne wil ik het bovenstaande toelichten. Maar wat is voor jou precies "de "plof""?
Het aantal maanden dat er geen nieuwe reactie in dit topic is geplaatst (ik gok van niet
), of zie je het verband tussen mijn reactie en de voorgaande berichten niet?
In dat laatste geval: gaat het om het gedeelte met de inhoudelijke reactie op het bericht voorafgaande aan mijn reactie (lijkt mij wederom niet waarschijnlijk), of over het laatste gedeelte, de algemene tendens die ik meen te bespeuren?
Het aantal maanden dat er geen nieuwe reactie in dit topic is geplaatst (ik gok van niet
), of zie je het verband tussen mijn reactie en de voorgaande berichten niet? In dat laatste geval: gaat het om het gedeelte met de inhoudelijke reactie op het bericht voorafgaande aan mijn reactie (lijkt mij wederom niet waarschijnlijk), of over het laatste gedeelte, de algemene tendens die ik meen te bespeuren?
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Mag ik volgende week DV reageren?Neutrophil schreef:Zeer gaarne wil ik het bovenstaande toelichten. Maar wat is voor jou precies "de "plof""?
Het aantal maanden dat er geen nieuwe reactie in dit topic is geplaatst (ik gok van niet
In dat laatste geval: gaat het om het gedeelte met de inhoudelijke reactie op het bericht voorafgaande aan mijn reactie (lijkt mij wederom niet waarschijnlijk), of over het laatste gedeelte, de algemene tendens die ik meen te bespeuren?
-
Neutrophil
- Berichten: 4
- Lid geworden op: 12 sep 2009, 21:42
- Locatie: De Bilt
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Jazeker!
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Ik weet zelf weinig van Bonhoeffer; ik heb slechts één werk van hem gelezen in het Duits.
Dus ik volg jullie (Neutrophil en Herman) discussie met grote belangstelling, zonder helaas zelf een zinnige bijdrage te kunnen leveren.
Overigens zal je denk ik even op Hermans reactie moeten wachten, want hij is druk bezig met andere zaken.
Dus ik volg jullie (Neutrophil en Herman) discussie met grote belangstelling, zonder helaas zelf een zinnige bijdrage te kunnen leveren.
Overigens zal je denk ik even op Hermans reactie moeten wachten, want hij is druk bezig met andere zaken.
Re: Dietrich Bonhoeffer (1906-1945)
Momenteel ligt de roman van Paul Barz "Ik ben Bonhoeffer.." in de ramsj voor slechts € 7,90! Aanrader voor wie meer van Bonhoeffer te weten wil komen.
Ik wantrouw iedereen die een theologie heeft. Ware theologie ademt en loopt. (Willem Barnard)