Verbond verbroken

[Zonderling]

Ik zou wel eens willen weten wie dan volgens Zonderling in dit draadje verder zou gaan dan Calvijn in zijn waardering van de kinderdoop en de daaraan verbonden beloften van God. Ik heb dat nergens gezien.

Ik zou gehandhaafd willen zien dat ook gedoopten niet anders dan anderen wedergeboren moeten worden en tot geloof moeten komen.

De tendens om voor gedoopten een eigen weg voor te stellen (je sprak zelfs meen ik over een eigen Evangelie voor gedoopten) vind ik huiveringwekkend. Dit verbondsdenken werd door Johannes de Doper in zijn tijd weggeslagen. Zie ook hoe Christus Nicodemus benaderde en de noodzaak van wedergeboorte hem voorstelde. In deze val ik Posthoorn van harte bij.

Dat is allemaal goed en best, maar hiermee doe je gespreksdeelnemers helemaal geen recht.

Ook gedoopten moeten zich bekeren en wedergeboren worden. Maar tegen gedoopten zegt God: "Jij bent van mij. Ik heb je apart gezet, om jou in het bijzonder mijn genade te willen bewijzen." Dat is een andere Evangelieboodschap dan aan hen die buiten het verbond staan. Niet in de kern, maar in de aanspraak. Het verschil zit hem zoals hierboven al geschreven, in de verbondsrelatie die God met de gedoopten heeft. Die verbondsrelatie is niet vrijblijvend van onze kant. Maar die verbondsrelatie is ook niet vrijblijvend van Gods kant. Dat is een belangrijke kern van de gereformeerde leer. Iedereen die daaraan afdoet, verlaat het spoor van Calvijn op een heel wezenlijk punt.

De beloften die God betuigt in het Evangelie, en verzegelt in de Doop, moeten door een ieder in geloof aangenomen worden, ook door het kind dat gedoopt is. Dat is in de eerste plaats essentieel en opnieuw valt het mij op dat je hier nogal snel overheen stapt. De Doop kan inderdaad het kind tot nut zijn doordat dit kind tot nadenken komt over de betekenis ervan en dat mag/moet zeker ook wel gestimuleerd worden, maar het ware nut is er pas wanneer dit kind of deze oudere of volwassene als een VERLORENE tot geloof is gekomen. Tot die tijd denk ik dat we wel heel voorzichtig moeten zijn met richting kind te spreken over een verbondsrelatie.

Het gaat er dus om hoe je een en ander pastoraal uitwerkt. Bij Calvijn vind ik weinig meer dan dat hij zegt dat de Doop het kind tot nadenken dient te brengen en hoe deze Doop ACHTERAF voor het kind tot nut wordt wanneer het kind / de oudere tot geloof gekomen en wedergeboren is.

[eilander]

Nu begrijp ik je standpunt niet echt meer, @Zonderling. Uiteindelijk ben je toch @huisman bijgevallen, maar nu lijkt het erop alsof je een uiterst minimale betekenis aan de doop geeft, nl. "het tot nadenken stemmen". Dat is toch wel iets heel anders dan wat huisman steeds heeft gezegd.

Ik heb het ook heel lang erg moeilijk gevonden (en eigenlijk nog wel), maar de laatste jaren zit ik onder een prediking waarin die twee zaken in goed evenwicht worden gebracht: (1) de verbondsrelatie met ieder kind en (2) de noodzaak van wedergeboorte voor ieder kind.
Als we hieraan gaan morrelen, blijft er b.v. van par. 17 van H1 van de DL niet veel meer over, maar ook de waarde van Gods beloften wordt onderbelicht.

[Zonderling]

Nu begrijp ik je standpunt niet echt meer, @Zonderling. Uiteindelijk ben je toch @huisman bijgevallen, maar nu lijkt het erop alsof je een uiterst minimale betekenis aan de doop geeft, nl. "het tot nadenken stemmen". Dat is toch wel iets heel anders dan wat huisman steeds heeft gezegd.

Ik minimaliseer volstrekt niet de betekenis van de Doop als de waarachtige betuiging en verzegeling van de beloften van Gods zijde. God is waarachtig hierin. De Doop is dus niet slechts iets uitwendig.

Maar aan de kant van de dopeling (en bij een gedoopt kind ook de ouders) kan er alleen vrucht of troost zijn van de Doop wanneer er ook de gelovige omhelzing is van de beloften.

Dat zijn de twee zijden die ik steeds benadrukt heb en waar ik ook op Calvijn gewezen heb, bij wie je deze twee zijden zo duidelijk uitgewerkt vindt. Waar ik echter tegen strijd is een overwaardering van de Doop waarbij de tweede zijde in theorie wel beleden wordt, maar in de praktijk men toch troost wil halen uit de Doop voorafgaand aan (of zonder) geloof en wedergeboorte. Dat kan echt niet. Wel kan de Doop ons dan onderwijzen, maar de Doop kan ons dan geen troost verschaffen.

[huisman]

Nu begrijp ik je standpunt niet echt meer, @Zonderling. Uiteindelijk ben je toch @huisman bijgevallen, maar nu lijkt het erop alsof je een uiterst minimale betekenis aan de doop geeft, nl. "het tot nadenken stemmen". Dat is toch wel iets heel anders dan wat huisman steeds heeft gezegd.

Ik minimaliseer volstrekt niet de betekenis van de Doop als de waarachtige betuiging en verzegeling van de beloften van Gods zijde. God is waarachtig hierin. De Doop is dus niet slechts iets uitwendig.

Maar aan de kant van de dopeling (of de ouders) kan er alleen vrucht of troost zijn van de Doop wanneer er ook de gelovige omhelzing is van de beloften.

Dat zijn de twee zijden die ik steeds benadrukt heb. Waar ik echter tegen strijd is een overwaardering van de Doop waarbij de tweede zijde in theorie wel beleden wordt, maar in de praktijk men toch troost wil vinden uit zijn Doop zonder geloof en wedergeboorte. Zo moet je mijn post aan DDD lezen.

Die zaken staan toch in ons klassiek doopformulier? Dit formulier zet in met onze verdoemelijke staat en de noodzaak van de wedergeboorte. Daarna mogen de vele en rijke beloften klinken die toegezegd worden en door een waar geloof vervuld worden in het leven van een zondaar.

M.i. heeft het huiverig zijn om de kinderen te zien als verbondskinderen te maken met de verbondsvisie.
Als je denkt dat het verbond samenvalt met de verkiezing moet je wel termen als "uitwendig" en "wezenlijk" gebruiken.
Als je het verbond ziet als opgericht met de gelovigen en hun zaad kun je de kinderen zien als bondelingen maar dan altijd met de notie dat er tweeërlei kinderen des verbonds zijn en dat ( net als bij Israël ) verbondskinderen verloren gaan als ze niet het ware geloof bezitten.

[Zonderling]

Ik geloof dat die relatie tot stand is gekomen door het "geheiligd zijn" in de gelovige ouders (naar 1 Korinthe 7). Ik vind het moeilijk voorstelbaar dat Gods beloften voor het gezinsverband tot de schaduw zou behoren die in een rijkere verbondsopenbaring verdwijnt. Dat het geloof is ingebed in het gezinsleven (NT: huis) is volgens mij een wezenlijke lijn door de hele Schrift.
Ik besef wel dat de 'grenzen' van het verbond (of de bediening daarvan) voor ons mensen in het NT moeilijker te bepalen zijn. Het is inderdaad geen natuurlijke 'vanzelfsprekendheid'; al is het verbond met Israël dat ook nooit geweest, ook dat vroeg een (individueel) antwoord. Misschien moeten we onder het Nieuwe Testament ook wel zeggen dat de verbondsbreking zwaarder wordt aangerekend, omdat de schaduwen verdwenen zijn. Eigenlijk in de lijn van Hebr. 10:29 daar gaat het om geheiligden door het bloed die een zwaarder oordeel zullen ontvangen dan degenen onder het oude verbond.

Ik geloof zeker in het 'geheiligd' zijn door de ouders, en ik ben het met je eens dat de huisgedachte in de Bijbel heel belangrijk is. M.i. is dat, maar ook dát uitsluitend, de grond van de kinderdoop.

Posthoorn, als je op die wijze de legitimiteit van de kinderdoop erkent, dan zul je toch ook moeten erkennen dat Gods beloften in dit sacrament verzegeld worden. Dit zijn toch in essentie de beloften of weldaden van het genadeverbond, namelijk de vergeving van zonden en de vernieuwing of wedergeboorte? (Zo niet, welke beloften of weldaden zijn het dan?) Waarom dan toch je bezwaar om in het spreken over de kinderdoop het woord 'verbond' te betrekken?

[Zonderling]

Nu begrijp ik je standpunt niet echt meer, @Zonderling. Uiteindelijk ben je toch @huisman bijgevallen, maar nu lijkt het erop alsof je een uiterst minimale betekenis aan de doop geeft, nl. "het tot nadenken stemmen". Dat is toch wel iets heel anders dan wat huisman steeds heeft gezegd.

Ik minimaliseer volstrekt niet de betekenis van de Doop als de waarachtige betuiging en verzegeling van de beloften van Gods zijde. God is waarachtig hierin. De Doop is dus niet slechts iets uitwendig.

Maar aan de kant van de dopeling (of de ouders) kan er alleen vrucht of troost zijn van de Doop wanneer er ook de gelovige omhelzing is van de beloften.

Dat zijn de twee zijden die ik steeds benadrukt heb. Waar ik echter tegen strijd is een overwaardering van de Doop waarbij de tweede zijde in theorie wel beleden wordt, maar in de praktijk men toch troost wil vinden uit zijn Doop zonder geloof en wedergeboorte. Zo moet je mijn post aan DDD lezen.

Die zaken staan toch in ons klassiek doopformulier? Dit formulier zet in met onze verdoemelijke staat en de noodzaak van de wedergeboorte. Daarna mogen de vele en rijke beloften klinken die toegezegd worden en door een waar geloof vervuld worden in het leven van een zondaar.

Mee eens. Maar dat wil niet zeggen dat dit pastoraal door ieder zo uitgewerkt wordt.

M.i. heeft het huiverig zijn om de kinderen te zien als verbondskinderen te maken met de verbondsvisie.
Als je denkt dat het verbond samenvalt met de verkiezing moet je wel termen als "uitwendig" en "wezenlijk" gebruiken.
Als je het verbond ziet als opgericht met de gelovigen en hun zaad kun je de kinderen zien als bondelingen maar dan altijd met de notie dat er tweeërlei kinderen des verbonds zijn en dat ( net als bij Israël ) verbondskinderen verloren gaan als ze niet het ware geloof bezitten.

Enkele opmerkingen hierbij:
- God is waarachtig in de toezegging van de beloften aan het zaad (er mag hier leerstellig geen vermenging zijn met het leerstuk van de verkiezing) - hierover zijn we het eens
- we zijn het er ook over eens dat er tweeërlei kinderen des verbonds zijn
- ik heb er echter geen bezwaar tegen om hen die uiteindelijke verloren gaan te zien als personen die nooit wezenlijk, maar alleen uitwendig in het genadeverbond geweest zijn; daarmee is de toezegging van de beloften van Gods zijde niet minder waarachtig
- verder ga ik inderdaad uit van een tweeverbondsvisie, waarbij het verbond van verlossing en het genadeverbond in essentie als één verbond gezien worden; dat was de verbondsopvatting van Boston en de Erskines en dat is inderdaad voor mij een referentie; maar uiteindelijk maakt dit voor mij ook geen verschil; ook wanneer je het genadeverbond uitsluitend in de 'tijd' zet, en onderscheid maakt ten opzichte van het verbond der verlossing, kom je m.i. op dezelfde zaken uit

[Posthoorn]

Posthoorn, als je op die wijze de legitimiteit van de kinderdoop erkent, dan zul je toch ook moeten erkennen dat Gods beloften in dit sacrament verzegeld worden. Dit zijn toch in essentie de beloften of weldaden van het genadeverbond, namelijk de vergeving van zonden en de vernieuwing of wedergeboorte? (Zo niet, welke beloften of weldaden zijn het dan?) Waarom dan toch je bezwaar om in het spreken over de kinderdoop het woord 'verbond' te betrekken?

In feite wordt het kind gedoopt 'op het geloof van de ouders'. Daarmee is het tevens in uitwendige zin apart gezet ten opzichte van de wereld. Maar je kunt niet zeggen dat er sprake is van een verbondsrelatie tussen God en dit kind vóórdat er sprake is van geloof.
Tweeërlei kinderen betekent, zoals gezegd, niet anders dan 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond. Het is niet zo dat gelovigen en ongelovigen beide in het verbond zijn, waarbij de ene dan wel en de andere niet behouden wordt. Per saldo zegt Calvijn dit ook niet. Voor God zijn ook bij hem alleen de gelovigen de 'ware' kinderen van het verbond.

[Zonderling]

Soms krijg je wel het idee van een Babylonische spraakverwarring als het over het verbond gaat. Jammer dat @huisman niet in gaat op mijn vraag....
Als het gaat over het oude en het nieuwe verbond. Het oude verbond is gesloten met het volk Israël, het nieuwe verbond is ingesteld tijdens de instelling van het Avondmaal.

Ter verduidelijking:

- Onder genadeverbond verstaan (heel kort gezegd) we het verbond dat God maakt aangaande de zaligheid van de mens en waarvan Christus de Middelaar is. Qua definities zijn er verschillende nuances, maar in deze woorden denk ik dat ik heel kort samenvat wat in de Gereformeerde leer algemeen erkend wordt.
- Dit genadeverbond staat tegenover het werkverbond vóór de zondeval in het paradijs.
- Het oude en nieuwe verbond waar jij over spreekt, worden in de gereformeerde opvatting gezien als twee verschillende verbondsbedelingen; het genadeverbond overstijgt al die verbondsbedelingen en gaat over Gods genadig handelen in en door Zijn Zoon Jezus Christus.

Wat betreft de kinderdoop en het verbond. Het verbond en de kinderdoop zijn waarschijnlijk geboren uit een theologisch conflict. Dit zou gedaan zijn door Zwingli. Deze was eerst tegen de kinderdoop, maar veranderde later van mening. Tegenover de dopers moest hij toen de legitimiteit aantonen. Hij ging zoeken en ontwierp toen de verbondsleer. De leer van de kinderdoop zou dan geen uitvloeisel zijn van de verbondsleer, maar precies omgekeerd: de verbondsleer is een uitvloeisel van de leer van de kinderdoop.

- De kinderdoop is zeker niet geboren in de tijd van de Reformatie, maar was er ook in de oude kerk en naar ik geloof vanaf de tijd van de apostelen. De praktijk van de kinderdoop is aantoonbaar vanaf de eerste eeuwen en vanuit de geschriften van de kerkvaders.
- Wat je schrijft over Zwingli, is onjuist. Misschien moet je je bronnen aangeven. Waar heb je dit vandaan?

[Zonderling]

Posthoorn, als je op die wijze de legitimiteit van de kinderdoop erkent, dan zul je toch ook moeten erkennen dat Gods beloften in dit sacrament verzegeld worden. Dit zijn toch in essentie de beloften of weldaden van het genadeverbond, namelijk de vergeving van zonden en de vernieuwing of wedergeboorte? (Zo niet, welke beloften of weldaden zijn het dan?) Waarom dan toch je bezwaar om in het spreken over de kinderdoop het woord 'verbond' te betrekken?

In feite wordt het kind gedoopt 'op het geloof van de ouders'. Daarmee is het tevens in uitwendige zin apart gezet ten opzichte van de wereld. Maar je kunt niet zeggen dat er sprake is van een verbondsrelatie tussen God en dit kind vóórdat er sprake is van geloof.

Vragen die ik hierbij heb:
- Wordt er in de Doop dan niets betuigd aan het kind van Gods zijde?
- En wat wordt er dan volgens jou in de Doop aan de ouders betuigd? Alleen dat hun kind uitwendig afgezonderd is en meer niet?
- Als dit waar is wat je stelt, kun je dan nog wel spreken van een sacrament?

Tweeërlei kinderen betekent, zoals gezegd, niet anders dan 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond. Het is niet zo dat gelovigen en ongelovigen beide in het verbond zijn, waarbij de ene dan wel en de andere niet behouden wordt. Per saldo zegt Calvijn dit ook niet. Voor God zijn ook bij hem alleen de gelovigen de 'ware' kinderen van het verbond.

Zie mijn laatste reactie aan Huisman. Ik kan dit onderscheid tussen 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond wel onderschrijven. Maar de kinderen worden naar mijn overtuiging wél gedoopt op grond van het verbond (en dat wordt ook zeer duidelijk door Calvijn geleerd). Hierin verschillen wij.

[Posthoorn]

In feite wordt het kind gedoopt 'op het geloof van de ouders'. Daarmee is het tevens in uitwendige zin apart gezet ten opzichte van de wereld. Maar je kunt niet zeggen dat er sprake is van een verbondsrelatie tussen God en dit kind vóórdat er sprake is van geloof.

Vragen die ik hierbij heb:
- Wordt er in de Doop dan niets betuigd aan het kind van Gods zijde?
- En wat wordt er dan volgens jou in de Doop van het kind aan de ouders betuigd? Alleen dat hun kind uitwendig afgezonderd is en meer niet?
- Als dit waar is wat je stelt, kun je dan nog wel spreken van een sacrament?

Onder voorbehoud dat ik niet beweer alles precies op formule te kunnen krijgen: ik geloof inderdaad niet dat er aan het kind persoonlijk iets betuigd wordt. De doop is is wel een appèl voor dit kind tot geloof. Maar zolang dat geloof er niet is, kan er m.i. in de doop niets betekend en verzegeld worden.

Tweeërlei kinderen betekent, zoals gezegd, niet anders dan 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond. Het is niet zo dat gelovigen en ongelovigen beide in het verbond zijn, waarbij de ene dan wel en de andere niet behouden wordt. Per saldo zegt Calvijn dit ook niet. Voor God zijn ook bij hem alleen de gelovigen de 'ware' kinderen van het verbond.

Zie mijn laatste reactie aan Huisman. Ik kan dit onderscheid tussen 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond wel onderschrijven. Maar de kinderen worden naar mijn overtuiging wél gedoopt op grond van het verbond (en dat wordt ook zeer duidelijk door Calvijn geleerd). Hierin verschillen wij.

Klopt (dat we hierin verschillen dus).

[eilander]

Tweeërlei kinderen betekent, zoals gezegd, niet anders dan 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond. Het is niet zo dat gelovigen en ongelovigen beide in het verbond zijn, waarbij de ene dan wel en de andere niet behouden wordt. Per saldo zegt Calvijn dit ook niet. Voor God zijn ook bij hem alleen de gelovigen de 'ware' kinderen van het verbond.

Waarom je Calvijn hier bij haalt, begrijp ik niet. Je zegt toch echt iets heel anders dan hij. Ik citeer zijn commentaar op 1 Kor. 7:14:

"Deze plaats leert, dat der gelovigen kinderen door enig voorrecht van de anderen worden afgezonderd.; dat zij heilig in de gemeente gerekend worden. Maar hoe zal deze mening overeenkomen met wat Paulus op een andere plaats zegt, te weten, dat wij allen van nature kinderen des toorns zijn?
Zo is dan in allen de toestand der natuur enerlei, dat zij beiden der zonde en der eeuwige verdoemenis onderworpen zijn.
Maar dat hier de apostel de kinderen der gelovigen een zonderling voorrecht toeschrijft, dat vloeit uit de weldaad van het verbond, waardoor de vervloeking van de natuur uitgewist wordt, en degenen die van nature onheilig waren, worden door de genade Gods geheiligd.
Hieruit betuigt Paulus in Romeinen 11, dat als Abrahams ganse geslacht heilig is, zo zijn ook de takken heilig; en God noemt Zijn kinderen alleen, die uit Israël gegenereerd zijn; en nu, als de middelmuur des afscheidsels is nedergeworpen, is datzelfde verbond der zaligheid ons gemeen gemaakt, dat met Abrahams zaad gemaakt was. Indien de kinderen der gelovigen uit het algemene lot van het menselijk geslacht genomen worden, om de Heere afgezonderd te worden, waarom zouden wij hun dan het teken van de Doop weigeren?
Hoe nu de kinderen der gelovigen een heilig geslacht zijn en nochtans velen ontaarden, dat zien we in Romeinen 10 en 11."

[Zonderling]

In feite wordt het kind gedoopt 'op het geloof van de ouders'. Daarmee is het tevens in uitwendige zin apart gezet ten opzichte van de wereld. Maar je kunt niet zeggen dat er sprake is van een verbondsrelatie tussen God en dit kind vóórdat er sprake is van geloof.

Vragen die ik hierbij heb:
- Wordt er in de Doop dan niets betuigd aan het kind van Gods zijde?
- En wat wordt er dan volgens jou in de Doop van het kind aan de ouders betuigd? Alleen dat hun kind uitwendig afgezonderd is en meer niet?
- Als dit waar is wat je stelt, kun je dan nog wel spreken van een sacrament?

Onder voorbehoud dat ik niet beweer alles precies op formule te kunnen krijgen: ik geloof inderdaad niet dat er aan het kind persoonlijk iets betuigd wordt. De doop is is wel een appèl voor dit kind tot geloof. Maar zolang dat geloof er niet is, kan er m.i. in de doop niets betekend en verzegeld worden.

Zonder persoonlijk te willen zijn, is m.i. hierop het volgende citaat van Calvijn uit de institutie (IV.16.20) een prachtig antwoord:

Evenwel deze wapenen worden meer tegen God dan tegen ons gericht. Immers het is door veel getuigenissen der Schrift volkomen zeker, dat ook de besnijdenis een teken der bekering was. Bovendien wordt ze door Paulus (Rom. 4:11) genoemd een zegel van de rechtvaardigheid des geloofs. Laat men dus van God zelf rekenschap eisen, waarom Hij bevolen heeft, dat zij in de lichamen der kleine kinderen zou ingegrift worden. Want daar het met de Doop en de besnijdenis [in dit opzicht, Z.] één zaak is, kunnen zij aan de laatste niets geven, dat ze niet tevens aan de eerste toestaan.

[Posthoorn]

Zonder persoonlijk te willen zijn, is m.i. hierop het volgende citaat van Calvijn uit de institutie (IV.16.20) een prachtig antwoord:

Evenwel deze wapenen worden meer tegen God dan tegen ons gericht. Immers het is door veel getuigenissen der Schrift volkomen zeker, dat ook de besnijdenis een teken der bekering was. Bovendien wordt ze door Paulus (Rom. 4:11) genoemd een zegel van de rechtvaardigheid des geloofs. Laat men dus van God zelf rekenschap eisen, waarom Hij bevolen heeft, dat zij in de lichamen der kleine kinderen zou ingegrift worden. Want daar het met de Doop en de besnijdenis [in dit opzicht, Z.] één zaak is, kunnen zij aan de laatste niets geven, dat ze niet tevens aan de eerste toestaan.

Was de besnijdenis voor Ezau en Ismael een 'teken en zegel des geloofs'? M.i. niet.

[Posthoorn]

Tweeërlei kinderen betekent, zoals gezegd, niet anders dan 'ware' en 'niet-ware' kinderen van het verbond. Het is niet zo dat gelovigen en ongelovigen beide in het verbond zijn, waarbij de ene dan wel en de andere niet behouden wordt. Per saldo zegt Calvijn dit ook niet. Voor God zijn ook bij hem alleen de gelovigen de 'ware' kinderen van het verbond.

Waarom je Calvijn hier bij haalt, begrijp ik niet. Je zegt toch echt iets heel anders dan hij. Ik citeer zijn commentaar op 1 Kor. 7:14:

Ik refereer aan het gedeelte van het commentaar van Calvijn bij Gen. 17:7, waarin hij stelt: "Ten opzichte van het verborgen heiligdom Gods worden geen anderen als kinderen Gods beschouwd, dan zij, in wie de belofte door het geloof verwerkelijkt is."

[eilander]

Zonder persoonlijk te willen zijn, is m.i. hierop het volgende citaat van Calvijn uit de institutie (IV.16.20) een prachtig antwoord:

Evenwel deze wapenen worden meer tegen God dan tegen ons gericht. Immers het is door veel getuigenissen der Schrift volkomen zeker, dat ook de besnijdenis een teken der bekering was. Bovendien wordt ze door Paulus (Rom. 4:11) genoemd een zegel van de rechtvaardigheid des geloofs. Laat men dus van God zelf rekenschap eisen, waarom Hij bevolen heeft, dat zij in de lichamen der kleine kinderen zou ingegrift worden. Want daar het met de Doop en de besnijdenis [in dit opzicht, Z.] één zaak is, kunnen zij aan de laatste niets geven, dat ze niet tevens aan de eerste toestaan.

Was de besnijdenis voor Ezau en Ismael een 'teken en zegel des geloofs'? M.i. niet.

Zeker wel! Het verschil zat niet in de beloften van God, die aan hen net zo goed waren toegezegd. Maar tot hun eeuwige schande en schade hebben zij de Heere niet geloofd, daar zat het verschil!
Uiteindelijk vloeit dit natuurlijk voort uit Gods welbehagen, maar dat ligt aan Gods kant.