Ik hoop trouwens wel dat de website met het aanprijzen van het boekje blijkt in eigen voet te hebben geschoten!
In die zin ben ik zeer genegen mijn vooroordeel ten aanzien van het boekje om te zetten in een positieve waardering. Het enthousiasme van de woesteling maakt mij echter erg voorzichtig. Er is al zoveel onrust in onze gezindte. Op weer een refo-intern conflict via boekjes en moderne media zit niemand te wachten (hoop ik).
Laatst gewijzigd door GJdeBruijn op 22 sep 2012, 14:55, 2 keer totaal gewijzigd.
Het spijt me maar ik blijf het ongelofelijk vinden dat je een boek wegzet omdat het op een bepaalde site staat. Los van wat de beheerder van die site vindt of denkt. Het boek staat ook in het Oud Gereformeerd Weekblad en wordt aangeprezen op de website van J.M. Vermeulen, iemand die toch echt O.G.G. predikanten niet als dwaalleraren heeft weggezet, integendeel.
Dat je dat ook weloverwogen noemt, tja, dat is subjectief
TSD schreef:Het spijt me maar ik blijf het ongelofelijk vinden dat je een boek wegzet omdat het op een bepaalde site staat. Los van wat de beheerder van die site vindt of denkt. Het boek staat ook in het Oud Gereformeerd Weekblad en wordt aangeprezen op de website van J.M. Vermeulen, iemand die toch echt O.G.G. predikanten niet als dwaalleraren heeft weggezet, integendeel.
Dat je dat ook weloverwogen noemt, tja, dat is subjectief
Je hebt gelijk hoor, het was dan ook een woordspeling. Waar het mij om te doen is, is het afnemen van de stok die de woesteweg gebruikt om de hond te slaan. Je zegt dus in wezen dat ds. Kort niet voor het karretje van de visie van www.dewoesteweg.nl te spannen is? Ik hoop echt dat je gelijk hebt!
Ik hoop trouwens wel dat de website met het aanprijzen van het boekje blijkt in eigen voet te hebben geschoten!
In die zin ben ik zeer genegen mijn vooroordeel ten aanzien van het boekje om te zetten in een positieve waarderen. Het enthousiasme van de woesteling maakt mij echter erg voorzichtig. Er is al zoveel onrust in onze gezindte. Op weer een refo-intern conflict via boekjes en moderne media zit niemand te wachten (hoop ik).
Tja, nu ben jij degene die stemming maakt. We hebben het boek niet gelezen, de Woesteling ook niet want anders zou er wel een recensie op die site staan. Nogmaals, wacht het boek even af voordat je bang wordt voor onrust.
TSD schreef: Je zegt dus in wezen dat ds. Kort niet voor het karretje van de visie van http://www.dewoesteweg.nl te spannen is? Ik hoop echt dat je gelijk hebt!
Nee dat zeg ik niet het punt is dat ik daar geen mening over heb, omdat ik het boek niet gelezen heb dus zoals ik denk dat jij het ene niet kan stellen, kan ik het andere niet.
Zo ongeveer alle puriteinen worden wel ergens geciteerd op die website en complete werken aangeprezen die onder ons toch echt gangbaar zijn. Daarvan geldt toch ook: neem en lees zelf?
En als je toch nog een mening wilt weten: Als Ds. Kort echt zo'n ongezouten mening had over zijn medeambtsbroeders als dat deze website heeft over de vele 'leraren' uit de afgescheiden keren was hij allang geschorst geweest en uit de O.G.G. gezet.
Het boekje staat in elk geval op mijn lijstje, maar ja, daar staan nog wel behoorlijk wat andere boeken op en ik ben op dit moment nog bezig met het lezen van de reeds in bezit zijnde collectie
Ps. Ik zag bij Den Hertog dat er ook weer een paar mooie uitgaven op stapel staan! O.a. een boekje van Ds. Moerkerken over de tijd tussen O.T. en N.T. (ook die staat op mijn lijstje )
Mona Lisa schreef: de Woesteling ook niet want anders zou er wel een recensie op die site staan.
Prediker 11 vs 5. "Gelijk gij niet weet, welke de weg des winds zij, of hoedanig de beenderen zijn in den buik van een zwangere vrouw, alzo weet gij het werk Gods niet, Die het alles maakt."
Een ieder die dus meent het woord "embryo" los of in allerlei woordvarianten te moeten gebruiken als voorbeeld om het werk Gods uit te leggen dwaalt. Daar hoef ik verder geen boeken voor te lezen toch?
WimA schreef:Prediker 11 vs 5. "Gelijk gij niet weet, welke de weg des winds zij, of hoedanig de beenderen zijn in den buik van een zwangere vrouw, alzo weet gij het werk Gods niet, Die het alles maakt."
Een ieder die dus meent het woord "embryo" los of in allerlei woordvarianten te moeten gebruiken als voorbeeld om het werk Gods uit te leggen dwaalt. Daar hoef ik verder geen boeken voor te lezen toch?
Dan dwalen dus b.v. Comrie,ds Kersten en ds Moerkerken in jouw ogen ?
Er gaan er met twee verbonden verloren en met drie en er worden er met twee verbonden behouden en met drie. Prof. G. Wisse.
WimA schreef:Prediker 11 vs 5. "Gelijk gij niet weet, welke de weg des winds zij, of hoedanig de beenderen zijn in den buik van een zwangere vrouw, alzo weet gij het werk Gods niet, Die het alles maakt."
Een ieder die dus meent het woord "embryo" los of in allerlei woordvarianten te moeten gebruiken als voorbeeld om het werk Gods uit te leggen dwaalt. Daar hoef ik verder geen boeken voor te lezen toch?
Dan dwalen dus b.v. Comrie,ds Kersten en ds Moerkerken in jouw ogen ?
Ik weet niet goed wat ik ervan denken moet. Vandaar deze tekstverwijzing op dit forum.
p.s. De toon waarop deze vraag wordt gesteld is overigens wel wat vreemd. Ben je "aanbrenger" geworden of zo?
WimA schreef:p.s. De toon waarop deze vraag wordt gesteld is overigens wel wat vreemd. Ben je "aanbrenger" geworden of zo?
Je hebt de verkeerde smiley gekozen, je had die met de groene kleur moeten nemen ...... oh nee, dit is ter ondersteuning van.
Maar WimA ik had op zich dezelfde gedachten nav jouw posting, want als je dat toch in het negatieve trekt dan gaan toch bepaalde theologen aan het einde van de 20e eeuw op een gevaarlijk pad volgens jouw gedachten?
Ik ben het met huisman niet eens dat ds Kersten dat doet, ds Kersten blijft mijn insziens dichter bij Comrie dan de latere theologen die meer hun eigen theologie op het werk van Comrie baseren.
WimA schreef:p.s. De toon waarop deze vraag wordt gesteld is overigens wel wat vreemd. Ben je "aanbrenger" geworden of zo?
Je hebt de verkeerde smiley gekozen, je had die met de groene kleur moeten nemen ...... oh nee, dit is ter ondersteuning van.
Maar WimA ik had op zich dezelfde gedachten nav jouw posting, want als je dat toch in het negatieve trekt dan gaan toch bepaalde theologen aan het einde van de 20e eeuw op een gevaarlijk pad volgens jouw gedachten?
Ik ben het met huisman niet eens dat ds Kersten dat doet, ds Kersten blijft mijn insziens dichter bij Comrie dan de latere theologen die meer hun eigen theologie op het werk van Comrie baseren.
Comrie is toch echt de introduceerder van de embryotheologie in de lage landen.
@ Anker ik weet niet wat WimA inhoudelijk vindt van deze termen (bloed en embryotheologie) omdat er nog geen inhoudelijke discussie is geweest. Als er mensen behoefte aan zo'n discussie hebben zij hier een aanzet d.m.v. een artikel uit de SB. (Wordt het trouwens geen tijd om dit topic af te splitsen naar een topic over deze termen en hun Bijbelse gehalte ? )
ds Moerkerken schreef: Een embryo. Het is de aanduiding in de natuur voor een ongeboren kind. Een embryo is een vrucht in een bepaalde fase tussen de bevruchting en de geboorte. Ook hier mogen wij volgens Alexander Comrie een lijn trekken van overeenkomst tussen het natuurlijk en geestelijk leven. Zodra de Heilige Geest in het hart van de uitverkoren zondaar een "beginsel van leven heeft ingelegd", ontstaat er een vereniging tussen Christus en de ziel. Hoe dan? Ook nu volgt er weer een belangrijk stuk in de zesde preek van de Eigenschappen, waarin we nu steeds aan het lezen zijn. In de eerste plaats wordt Christus met het nieuwe schepsel verenigd. Als die vereniging er niet is, kunnen er geen weldaden tot de ziel komen. Comrie zegt dan:
"Deze vereeniging noemen onze braafste Godgeleerden een passieve, of lijdelijke vereeniging, overmits dat Christus door den Geest met het schepsel vereenigd wordt zonder eenig toedoen van het schepsel, even gelijk een boom zich eerst met de rank, daarin geënt, vereenigt en de Geest Gods Zelf gebruikt de gelijkenis van inenten in deze hooge verborgenheid ...."
In de wedergeboorte, wil Comrie zeggen, is de zondaar dus volkomen lijdelijk. Maar daarna volgt er óók een vereniging van de kant van de zon daar met Christus. Wel merkt hij op, dat dit verenigen in het begin nog heel zwak is, "naar den aard der zaak maar nog zwak, ongevoelig, en veelszins zonder bewustheid, dit beginsel nog zijnde in zijn allereersten aanvang". Comrie beroept zich op zijn 'zaligen overgroot-oom' wanneer hij zegt dat het "eerste stamsel of embryo van het geloof' er dan is. Hij spreekt dan onder meer van onze overtuiging van zonde en ellende, van een begeerte en liefde tot de goederen van het genadeverbond en van een gezicht van zijn eigen onwaardigheid. Zo bestaat het levendmaken van de dode zondaar volgens de predikant van Woubrugge in een almachtige, onwederstandelijke en scheppende daad van de drieënige God, "maar allerbijzonderst van den Heiligen Geest, waarin het uitverkoren vat, de uitverkoren mensch, de eerste stamselen van het nieuwe schepsel ingelegd worden, zoodat hij als een embryo in moeders lichaam leeft, en al de deelen van een mensch wezenlijk heeft, schoon het nog niet tot die volmaaktheid gekomen is, waartoe het naderhand zal gebracht worden ".
Zal het goed zijn, dan mag een embryo natuurlijk geen embryo blijven. Zo is het in de natuur, zo is het ook in het genadeleven. Ja, zegt Comrie - en hier ziet hij opnieuw een parallel tussen de natuurlijke geboorte en de wedergeboorte - zoals in het natuurlijke leven "dat schepseltje, eer het ge- boren wordt, veeltijds toont poging te hebben om te voorschijn te icomen en dadelijk onder de levendigen geteld te worden, alzoo is het ook in deze geboorte uit God door het Woord der waarheid". Zo is er volgens Comrie in het hart van de 'embryo' in de genade een "verlangen naar de wezenlijke en klare uitgewikkelde ontdekking van Jezus aan het hart". Er is een voortdurend opdragen van zichzelf aan de Heere om met God verzoend te mogen worden. Soms krijgt de ziel 'eenige inlichting in de weg van genade', zoals Comrie het uitdrukt. Maar tot de klare en heldere kennis van Christus, tot een doorbraak van het genadeleven, tot de geboorte wil het niet komen:
" .... Als zij nu den grooten stap zullen gaan doen, óf het licht wordt ingetrokken, óf hare gestalte verandert, óf er komen temptatiën, zoodat zij beangst zijn om het te doen, even gelijk iemand, die over een klein water springen moet, hij komt met courage om het te doen, maar, iets inkomende, staat hij te beven, durft het niet wagen, hoe gaarne hij op den anderen oever zou willen zijn
Comrie herinnert dan aan het bekende woord uit Jesaja 37 : 3: De kinderen zijn gekomen tot aan de geboorte, en er is geen kracht om te baren". Toch, zo merkt hij op, wordt elk kind op de bestemde tijd geboren. Dat is nóg een overeenkomst tussen de natuurlijke geboorte en de wedergeboorte! Comrie bedoelt dan in dit verband met de 'bevruchting' - het zij voor alle duidelijkheid nog eens opgemerkt - het moment van de levendmaking van de dode zondaar. Dan wordt de mens - geheel lijdelijk van zijn kant! - ingelijfd in Christus door het geloof. Dan ontstaat wat hij noemde de embryo. Alle wezenlijke 'stamselen' van het nieuwe leven zijn dan reeds tegenwoordig. Zoals in een embryo in de natuur armpjes en beentjes, ja alle ledematen er al zijn, hoe klein en onbeduidend ook. Ze groeien er niet pas na de geboorte aan, nietwaar? Maar dan komt het in de natuur tot de geboorte. Het leven - dat verborgen reeds lange tijd aanwezig was - wordt zichtbaar, nu ook voor anderen. Het komt nu tot wat Comrie noemt een 'dadelijke en wederzijdsche onderhandeling met Christus'. Dan doet Comrie een uitspraak waar ik in De Saam binder al meermalen op gewezen heb: .... dat wij zeer gaarne betuigen, dat wij het niet met die houden, die stellen, dat al het genoemde geen zaligmakend werk zijn zou, totdat de ziel met bewustheid in een dadelijke en wederzijdsche onderhandeling met Christus komt".
Er gaan er met twee verbonden verloren en met drie en er worden er met twee verbonden behouden en met drie. Prof. G. Wisse.
Of ds. Mallan, in antwoord per brief in DWS van 22-6-1989
Als een voorganger voorbereiding moet houden voor de bediening van het Heilig Avondmaal, dan is er wel geen geschiktere stof te vinden dan die we beluisteren in Jes. 55, in die bekende woorden: O alle gij dorstigen, komt tot de wateren, en gij, die geen geld hebt, komt, koopt en eet, ja komt, koopt zonder geld en zonder prijs, wijn en melk. Waarom weegt gijlieden geld uit voor hetgeen geen brood is, en uw arbeid voor hetgeen niet verzadigen kan ? " In het, , A.B.C, des Geloofs" van Comrie kunnen we een beschrijving van dat dorsten vinden, ook aan de hand van genoemde tekst. Hij laat ons dan eerst weten hoe er een dorst naar God in de ziel ontstaat. Maar hij wijst er dan verder op hoe er een dorst naar Christus komt. Mevr., ik zou zeggen: ees deze beschrijving over het dorsten van Comrie maar eens nauwkeurig na. Onderzoek uw hart aan de hand van wat hij daar over het dorsten schrijft. In zijn tijd was er ook nogal wat strijd over, of het dorsten ook wel een daad des geloofs te achten was. Hij schrijft zo kernachtig: , Ondertussen geloven wij, dat er geloof in is. Want wij hebben voor ons zulke goede gedachten van een verdorven natuur niet, dat wij zouden denken, dat die zulke kruiden zou voorttelen, als deze aanhoudende en uit zielegrond voortkomende, krachtige en rusteloze begeerte naar Jezus, daar de apostel ons van het hart getuigt, dat het vijandschap is tegen God, Rom. 8 : 7; waarbij komt, wat de Zaligmaker zegt, en als de mond der waarheid hen zalig spreekt, hetgeen nooit gedaan wordt op een werk, dat alleen uit onze akker voortkomt, o neen! de zaaiing zelfs van de goddelozen is de Heere een gruwel. De kerk zegt: at alles is een maanstondig kleed. Mijn zalige overgroot-oom, Meester Fraser, in zijn Tractaat over het Geloof, spreekt zeer aanmerkelijk in dit opzicht, als hij zegt: eloof begonnen, of het zaad des geloofs, is de hoop van zaligheid door Christus' algenoegzaamheid, kracht, dierbare naturen en gezegende ambten; begeerten tot dezen, uit gezicht van noodzakelijkheid, en liefde tot dit alles wegens deszelfs voortreffelijkheid, zoals het in 't Evangelie geopenbaard wordt, is geloof begonnen. En een weinig verder zegt hij: wanneer hoop, begeerte en liefde op Christus gevestigd zijn, dan wordt het embryo, het eerste stamsel van 't geloof, in de ziel geformeerd; schoon het gebouw niet voltrokken is, de eerste fundamentstenen worden nu gelegd. Nu, ofschoon velen, die nooit zalig worden, vele begeerten schijnen te hebben naar Jezus, wegens hun zielsangsten, zijn deze in vele opzichten onderscheiden van de begeerten der ware uitverkorenen".Ik weet dat er zijn die er niet zo over denken als Comrie. Hij zou de ziel te veel buiten Christus geruststellen. Maar als ik een voorbereiding voor de bediening van het Heilig Avondmaal houd en ik zou als tekst nemen Jes. 55:1 en 2, dan weet ik die tekst toch niet op een andere wijze te verklaren dan dat Comrie doet. „O alle gij dorstigen", zo wordt er gezegd. Ik houd me wat Comrie over het dorsten schrijft. En het laatste wat ik van hem citeerde, is toch wel scherp genoeg zou ik zeggen. Hij onderscheidt ook verder nog zeer duidelijk dit dorsten van het dorsten van de nabijkomenden, enz. In mijn schrijven wens ik u echt geen grond onder de voeten te geven buiten de enige ware Grond. Ik schrijf ook geheel onpersoonlijk, daar ik u bij mijn weten niet zo van nabij ken. Mijn schrijven is dus alleen een antwoord op uw vraag. U moet daarmee tot uzelf inkeren. Voorbereiding houden voor de bediening van het Heilig Avondmaal is een gewichtige zaak. Terecht is weleens opgemerkt, dat het voederbakje zo hoog moet worden gehangen, dat een huichelaar of nabijkomend christen er niet bij kan, maar ook tevens zo laag, dat een Kananese vrouw niet afgestoten wordt. De ziel zal er iets van moeten weten, dat ze in een vrome weg niet tot de zaligheid kan komen en dat een mens die geleerd heeft kwaad te doen, net zomin goed kan doen als het een moorman mogelijk is zijn huid te veranderen en een luipaard zijn vlekken. Men heeft door hartgrondige ontdekking er iets van moeten zien dat men alleen verlost kan worden door de gerechtigheid van die Middelaar, zoals we daarop in dat Heilig Avondmaal zichtbaar gewezen worden. Maar dan moeten we het ook weten dat de dorst naar de rechte kennis van die Persoon en Zijn gerechtigheid ons niet vreemd is.
Anker schreef:Of ds. Mallan, in antwoord per brief in DWS van 22-6-1989
Als een voorganger voorbereiding moet houden voor de bediening van het Heilig Avondmaal, dan is er wel geen geschiktere stof te vinden dan die we beluisteren in Jes. 55, in die bekende woorden: O alle gij dorstigen, komt tot de wateren, en gij, die geen geld hebt, komt, koopt en eet, ja komt, koopt zonder geld en zonder prijs, wijn en melk. Waarom weegt gijlieden geld uit voor hetgeen geen brood is, en uw arbeid voor hetgeen niet verzadigen kan ? " In het, , A.B.C, des Geloofs" van Comrie kunnen we een beschrijving van dat dorsten vinden, ook aan de hand van genoemde tekst. Hij laat ons dan eerst weten hoe er een dorst naar God in de ziel ontstaat. Maar hij wijst er dan verder op hoe er een dorst naar Christus komt. Mevr., ik zou zeggen: ees deze beschrijving over het dorsten van Comrie maar eens nauwkeurig na. Onderzoek uw hart aan de hand van wat hij daar over het dorsten schrijft. In zijn tijd was er ook nogal wat strijd over, of het dorsten ook wel een daad des geloofs te achten was. Hij schrijft zo kernachtig: , Ondertussen geloven wij, dat er geloof in is. Want wij hebben voor ons zulke goede gedachten van een verdorven natuur niet, dat wij zouden denken, dat die zulke kruiden zou voorttelen, als deze aanhoudende en uit zielegrond voortkomende, krachtige en rusteloze begeerte naar Jezus, daar de apostel ons van het hart getuigt, dat het vijandschap is tegen God, Rom. 8 : 7; waarbij komt, wat de Zaligmaker zegt, en als de mond der waarheid hen zalig spreekt, hetgeen nooit gedaan wordt op een werk, dat alleen uit onze akker voortkomt, o neen! de zaaiing zelfs van de goddelozen is de Heere een gruwel. De kerk zegt: at alles is een maanstondig kleed. Mijn zalige overgroot-oom, Meester Fraser, in zijn Tractaat over het Geloof, spreekt zeer aanmerkelijk in dit opzicht, als hij zegt: eloof begonnen, of het zaad des geloofs, is de hoop van zaligheid door Christus' algenoegzaamheid, kracht, dierbare naturen en gezegende ambten; begeerten tot dezen, uit gezicht van noodzakelijkheid, en liefde tot dit alles wegens deszelfs voortreffelijkheid, zoals het in 't Evangelie geopenbaard wordt, is geloof begonnen. En een weinig verder zegt hij: wanneer hoop, begeerte en liefde op Christus gevestigd zijn, dan wordt het embryo, het eerste stamsel van 't geloof, in de ziel geformeerd; schoon het gebouw niet voltrokken is, de eerste fundamentstenen worden nu gelegd. Nu, ofschoon velen, die nooit zalig worden, vele begeerten schijnen te hebben naar Jezus, wegens hun zielsangsten, zijn deze in vele opzichten onderscheiden van de begeerten der ware uitverkorenen".Ik weet dat er zijn die er niet zo over denken als Comrie. Hij zou de ziel te veel buiten Christus geruststellen. Maar als ik een voorbereiding voor de bediening van het Heilig Avondmaal houd en ik zou als tekst nemen Jes. 55:1 en 2, dan weet ik die tekst toch niet op een andere wijze te verklaren dan dat Comrie doet. „O alle gij dorstigen", zo wordt er gezegd. Ik houd me wat Comrie over het dorsten schrijft. En het laatste wat ik van hem citeerde, is toch wel scherp genoeg zou ik zeggen. Hij onderscheidt ook verder nog zeer duidelijk dit dorsten van het dorsten van de nabijkomenden, enz. In mijn schrijven wens ik u echt geen grond onder de voeten te geven buiten de enige ware Grond. Ik schrijf ook geheel onpersoonlijk, daar ik u bij mijn weten niet zo van nabij ken. Mijn schrijven is dus alleen een antwoord op uw vraag. U moet daarmee tot uzelf inkeren. Voorbereiding houden voor de bediening van het Heilig Avondmaal is een gewichtige zaak. Terecht is weleens opgemerkt, dat het voederbakje zo hoog moet worden gehangen, dat een huichelaar of nabijkomend christen er niet bij kan, maar ook tevens zo laag, dat een Kananese vrouw niet afgestoten wordt. De ziel zal er iets van moeten weten, dat ze in een vrome weg niet tot de zaligheid kan komen en dat een mens die geleerd heeft kwaad te doen, net zomin goed kan doen als het een moorman mogelijk is zijn huid te veranderen en een luipaard zijn vlekken. Men heeft door hartgrondige ontdekking er iets van moeten zien dat men alleen verlost kan worden door de gerechtigheid van die Middelaar, zoals we daarop in dat Heilig Avondmaal zichtbaar gewezen worden. Maar dan moeten we het ook weten dat de dorst naar de rechte kennis van die Persoon en Zijn gerechtigheid ons niet vreemd is.
Citeert ds Mallan nu zijn overgrootoom Meester Fraser of Comrie? (of lees ik het verkeerd?)
huisman schreef:
Comrie is toch echt de introduceerder van de embryotheologie in de lage landen.
Ja, maar vind jij niet dat ds Moerkerken veel verder gaat in die theologie dan Comrie en ds Kersten? Kersten bleef mijn insziens dicht bij Comrie, maar onderstaande stukje laat zien dat ds Moerkerken verder gaat. (Maar ik kan er naast zitten)
huisman schreef:
@ Anker ik weet niet wat WimA inhoudelijk vindt van deze termen (bloed en embryotheologie) omdat er nog geen inhoudelijke discussie is geweest. Als er mensen behoefte aan zo'n discussie hebben zij hier een aanzet d.m.v. een artikel uit de SB. (Wordt het trouwens geen tijd om dit topic af te splitsen naar een topic over deze termen en hun Bijbelse gehalte ? )
ds Moerkerken schreef: Een embryo. Het is de aanduiding in de natuur voor een ongeboren kind. Een embryo is een vrucht in een bepaalde fase tussen de bevruchting en de geboorte. Ook hier mogen wij volgens Alexander Comrie een lijn trekken van overeenkomst tussen het natuurlijk en geestelijk leven. Zodra de Heilige Geest in het hart van de uitverkoren zondaar een "beginsel van leven heeft ingelegd", ontstaat er een vereniging tussen Christus en de ziel. Hoe dan? Ook nu volgt er weer een belangrijk stuk in de zesde preek van de Eigenschappen, waarin we nu steeds aan het lezen zijn. In de eerste plaats wordt Christus met het nieuwe schepsel verenigd. Als die vereniging er niet is, kunnen er geen weldaden tot de ziel komen. Comrie zegt dan:
"Deze vereeniging noemen onze braafste Godgeleerden een passieve, of lijdelijke vereeniging, overmits dat Christus door den Geest met het schepsel vereenigd wordt zonder eenig toedoen van het schepsel, even gelijk een boom zich eerst met de rank, daarin geënt, vereenigt en de Geest Gods Zelf gebruikt de gelijkenis van inenten in deze hooge verborgenheid ...."
In de wedergeboorte, wil Comrie zeggen, is de zondaar dus volkomen lijdelijk. Maar daarna volgt er óók een vereniging van de kant van de zon daar met Christus. Wel merkt hij op, dat dit verenigen in het begin nog heel zwak is, "naar den aard der zaak maar nog zwak, ongevoelig, en veelszins zonder bewustheid, dit beginsel nog zijnde in zijn allereersten aanvang". Comrie beroept zich op zijn 'zaligen overgroot-oom' wanneer hij zegt dat het "eerste stamsel of embryo van het geloof' er dan is. Hij spreekt dan onder meer van onze overtuiging van zonde en ellende, van een begeerte en liefde tot de goederen van het genadeverbond en van een gezicht van zijn eigen onwaardigheid. Zo bestaat het levendmaken van de dode zondaar volgens de predikant van Woubrugge in een almachtige, onwederstandelijke en scheppende daad van de drieënige God, "maar allerbijzonderst van den Heiligen Geest, waarin het uitverkoren vat, de uitverkoren mensch, de eerste stamselen van het nieuwe schepsel ingelegd worden, zoodat hij als een embryo in moeders lichaam leeft, en al de deelen van een mensch wezenlijk heeft, schoon het nog niet tot die volmaaktheid gekomen is, waartoe het naderhand zal gebracht worden ".
Zal het goed zijn, dan mag een embryo natuurlijk geen embryo blijven. Zo is het in de natuur, zo is het ook in het genadeleven. Ja, zegt Comrie - en hier ziet hij opnieuw een parallel tussen de natuurlijke geboorte en de wedergeboorte - zoals in het natuurlijke leven "dat schepseltje, eer het ge- boren wordt, veeltijds toont poging te hebben om te voorschijn te icomen en dadelijk onder de levendigen geteld te worden, alzoo is het ook in deze geboorte uit God door het Woord der waarheid". Zo is er volgens Comrie in het hart van de 'embryo' in de genade een "verlangen naar de wezenlijke en klare uitgewikkelde ontdekking van Jezus aan het hart". Er is een voortdurend opdragen van zichzelf aan de Heere om met God verzoend te mogen worden. Soms krijgt de ziel 'eenige inlichting in de weg van genade', zoals Comrie het uitdrukt. Maar tot de klare en heldere kennis van Christus, tot een doorbraak van het genadeleven, tot de geboorte wil het niet komen:
" .... Als zij nu den grooten stap zullen gaan doen, óf het licht wordt ingetrokken, óf hare gestalte verandert, óf er komen temptatiën, zoodat zij beangst zijn om het te doen, even gelijk iemand, die over een klein water springen moet, hij komt met courage om het te doen, maar, iets inkomende, staat hij te beven, durft het niet wagen, hoe gaarne hij op den anderen oever zou willen zijn
Comrie herinnert dan aan het bekende woord uit Jesaja 37 : 3: De kinderen zijn gekomen tot aan de geboorte, en er is geen kracht om te baren". Toch, zo merkt hij op, wordt elk kind op de bestemde tijd geboren. Dat is nóg een overeenkomst tussen de natuurlijke geboorte en de wedergeboorte! Comrie bedoelt dan in dit verband met de 'bevruchting' - het zij voor alle duidelijkheid nog eens opgemerkt - het moment van de levendmaking van de dode zondaar. Dan wordt de mens - geheel lijdelijk van zijn kant! - ingelijfd in Christus door het geloof. Dan ontstaat wat hij noemde de embryo. Alle wezenlijke 'stamselen' van het nieuwe leven zijn dan reeds tegenwoordig. Zoals in een embryo in de natuur armpjes en beentjes, ja alle ledematen er al zijn, hoe klein en onbeduidend ook. Ze groeien er niet pas na de geboorte aan, nietwaar? Maar dan komt het in de natuur tot de geboorte. Het leven - dat verborgen reeds lange tijd aanwezig was - wordt zichtbaar, nu ook voor anderen. Het komt nu tot wat Comrie noemt een 'dadelijke en wederzijdsche onderhandeling met Christus'. Dan doet Comrie een uitspraak waar ik in De Saam binder al meermalen op gewezen heb: .... dat wij zeer gaarne betuigen, dat wij het niet met die houden, die stellen, dat al het genoemde geen zaligmakend werk zijn zou, totdat de ziel met bewustheid in een dadelijke en wederzijdsche onderhandeling met Christus komt".
