"Oertekst" Statenvertaling bijna digitaal

[jakobmarin]

Tachtig vrijwilligers zijn bezig met een monnikenwerk: het overtikken van de eerste versie van de Statenvertaling. ,,Deze oertekst is cultuurgoed dat digitaal beschikbaar moet zijn.''

UTRECHT - Op internet is op tal van plaatsen een digitale versie van de Statenvertaling te bekijken. Maar altijd gaat het om een herziene uitgave, nergens is de eerste uit 1637 digitaal in te zien. Voor wie het boek niet zelf bezit, bestaat alleen de mogelijkheid in de bibliotheek met handschoentjes aan - er moet met de exemplaren ze voorzichtig worden omgegaan - door de Bijbel te bladeren. Dat verbaasde de Utrechtse taalkundige dr. Nicoline van der Sijs. ,,Deze oertekst is cultuurgoed dat digitaal beschikbaar moet zijn.''

De Statenvertalingtekst is voor taalkundigen ,,uiterst interessant'' vanwege het woordgebruik, de woordvormen en de zinsconstructies. ,,De Statenvertaling heeft grote invloed gehad op het ontstaan van het Nederlands.'' Van der Sijs kan zich tal van onderzoeken voorstellen waarvoor de digitale tekst zeer behulpzaam kan zijn. ,,Het is bijvoorbeeld duidelijk dat de Bijbelvertaling is beïnvloed door het Duits waardoor er leenwoorden in het Nederlands terecht zijn gekomen. Sommige zijn niet meer als zodanig herkenbaar. Het is leuk dat uit te zoeken.'' Niet alleen voor taalspecialisten, maar ook voor theologen is de digitale tekst natuurlijk bruikbaar. ,,Bijzonder is bijvoorbeeld dat zowel aan het begin van ieder Bijbelboek als aan het begin van ieder hoofdstuk een korte samenvatting wordt gegeven. Die samenvattingen zijn tegenwoordig in geen enkele versie van de Statenvertaling meer te vinden.''

Respons
In juni deed Van der Sijs op internet een oproep aan dominees, leraren, neerlandici en taal- en letterdeskundigen om haar te helpen de Statenvertaling van 1637 te digitaliseren. De respons was meteen overweldigend, in totaal reageerden ruim driehonderd mensen. Tachtig van hen zijn al begonnen met het overtikken van de tekst en dat gaat erg snel, vertelt Van der Sijs. Inmiddels staat al bijna tweederde van de ruim 1400 pagina's in de computer. ,,Als het zo doorgaat zijn we voor het einde van het jaar helemaal klaar.''

Is het niet makkelijker een bestaande digitale versie van de Statenvertaling te pakken en die aan te passen?
,,Nee, daar is al zoveel aan veranderd. Dat geldt ook voor de uitgave van de Gereformeerde Bijbelstichting die zoveel mogelijk bij de oorspronkelijke tekst wil blijven. We moeten dan in bijna elk woord veranderingen aanbrengen en de zinsconstructies aanpassen. Dat is te veel werk, bovendien is de kans groot dat we iets over het hoofd zien.''

De medewerkers hebben vast niet allemaal een Statenvertaling van 1637 naast hun computer liggen. Hoe gaat dat?
,,Van het Nederlands Bijbelgenootschap hebben wij foto's van de tekst gekregen. Die gebruiken we om de tekst over te nemen. Letterlijk, dus met alle stijlfouten, verwijzingensfouten enzovoorts. Als we die gaan herstellen, is het einde zoek. Wat moeten we veranderen en wat niet? Soms is op de foto de tekst niet helemaal goed leesbaar en dan springt een van de medewerkers bij die zo'n eerste editie in zijn bezit heeft. Het is een heel nauwkeurig werkje. Met een typediploma kom je er niet. Alle vrijwilligers kunnen gothisch schrift lezen en hebben enige kennis van het oud-Nederlands. De tekst is voor de gemiddelde Nederlander moeilijk te lezen.''

Wat gebeurt er met de tekst als die klaar is?
,,Na de Bijbeltekst tikken we de kanttekeningen over en dit geheel wordt dan gratis op verschillende websites beschikbaar gesteld. Als dat klaar is, gaan we de Statenvertaling van 1657 digitaliseren, de eerste aangepaste versie. Dat doen we wel door de veranderingen in de tekst van 1637 aan te brengen. Het aantal wijzigingen van de tweede druk ten opzichte van de eerste zal naar verwachting namelijk wel te overzien zijn, ook al is de versie van 1657 grondig herzien.

Die herziening betrof, voor zover nu bekend, voornamelijk het corrigeren van inconsequente spellingen en fouten in de verwijzingen. Maar wie weet komen we nog voor verrassingen te staan als het voor het eerst mogelijk wordt om de twee edities grondig met elkaar te vergelijken.

Het plan is om daarna, samen met degenen die nu nog op de reservelijst staan, ook de Delftse Bijbel, het eerste Nederlandstalige gedrukte boek uit 1477, de Liesveldtbijbel, de Deux-Aesbijbel en de Leuvense Bijbel in de computer te zetten. Dat biedt de mogelijkheid om veel vertalingen naast elkaar te leggen waardoor beter onderzoek mogelijk is.'' Tachtig vrijwilligers tikken Statenvertaling over

Statenvertaling
De Statenvertaling is de eerste officiële Bijbelvertaling die rechtstreeks uit de oorspronkelijke talen in het Nederlands is vertaald. In de zeventiende eeuw nam in de Nederlanden de behoefte toe aan zo'n Bijbel, zoals die ook in omringende landen in gebruik was. Bovendien was er veel kritiek op de Deux-Aesbijbel en zou één Bijbelvertaling goed zijn voor de eenheid van kerk en theologie. De opdracht voor de vertaling kwam van de synode van Dordrecht in 1618/1619. De kosten werden door de Staten-Generaal gedragen, vandaar de naam.

Bron: http://www.nd.nl/Document.aspx?document ... n&id=97275
Geplaatst op woensdag 1 augustus 2007

[jvdg]

Misschien is het een aardig idee om de tekst van de laatste GBS uitgave ernaast te plaatsen.
Dan kunnen we in één oogopslag zien wat in de loop van die kleine 400 jaren is gewijzigd.

[refo]

Bijzonder is bijvoorbeeld dat zowel aan het begin van ieder Bijbelboek als aan het begin van ieder hoofdstuk een korte samenvatting wordt gegeven. Die samenvattingen zijn tegenwoordig in geen enkele versie van de Statenvertaling meer te vinden.''

Ik heb een driedelige uitgave, daar staat het gewoon in.

[lebaoth]

Nouja, 'bijna online' is ook wel wat overdreven. gaat nog wel wat noeste arbeid aan vooraf.
Maar wel tof, en sowieso superhandig voor neerlandici-in-spé die de juiste versie moeten citeren.

[Zonderling]

Hierbij enkele kanttekeningen bij het artikel.

Tachtig vrijwilligers zijn bezig met een monnikenwerk: het overtikken van de eerste versie van de Statenvertaling. ,,Deze oertekst is cultuurgoed dat digitaal beschikbaar moet zijn.''

UTRECHT - Op internet is op tal van plaatsen een digitale versie van de Statenvertaling te bekijken. Maar altijd gaat het om een herziene uitgave, nergens is de eerste uit 1637 digitaal in te zien. Voor wie het boek niet zelf bezit, bestaat alleen de mogelijkheid in de bibliotheek met handschoentjes aan - er moet met de exemplaren ze voorzichtig worden omgegaan - door de Bijbel te bladeren. Dat verbaasde de Utrechtse taalkundige dr. Nicoline van der Sijs. ,,Deze oertekst is cultuurgoed dat digitaal beschikbaar moet zijn.''

Een beetje vreemde voorstelling van zaken.
De editie van 1657 is gewoon in facsimile beschikbaar en te koop en deze verschilt echt niet zoveel van de editie van 1637.

De Statenvertalingtekst is voor taalkundigen ,,uiterst interessant'' vanwege het woordgebruik, de woordvormen en de zinsconstructies. ,,De Statenvertaling heeft grote invloed gehad op het ontstaan van het Nederlands.'' Van der Sijs kan zich tal van onderzoeken voorstellen waarvoor de digitale tekst zeer behulpzaam kan zijn. ,,Het is bijvoorbeeld duidelijk dat de Bijbelvertaling is beïnvloed door het Duits waardoor er leenwoorden in het Nederlands terecht zijn gekomen. Sommige zijn niet meer als zodanig herkenbaar. Het is leuk dat uit te zoeken.''

Dat is natuurlijk juist. Digitaliseren biedt mogelijkheden voor verder onderzoek.

Niet alleen voor taalspecialisten, maar ook voor theologen is de digitale tekst natuurlijk bruikbaar. ,,Bijzonder is bijvoorbeeld dat zowel aan het begin van ieder Bijbelboek als aan het begin van ieder hoofdstuk een korte samenvatting wordt gegeven. Die samenvattingen zijn tegenwoordig in geen enkele versie van de Statenvertaling meer te vinden.''

Al deze samenvattingen staan gewoon in de versies met kanttekeningen afgedrukt. Ook in de editie van de GBS.

Respons
In juni deed Van der Sijs op internet een oproep aan dominees, leraren, neerlandici en taal- en letterdeskundigen om haar te helpen de Statenvertaling van 1637 te digitaliseren. De respons was meteen overweldigend, in totaal reageerden ruim driehonderd mensen. Tachtig van hen zijn al begonnen met het overtikken van de tekst en dat gaat erg snel, vertelt Van der Sijs. Inmiddels staat al bijna tweederde van de ruim 1400 pagina's in de computer. ,,Als het zo doorgaat zijn we voor het einde van het jaar helemaal klaar.''

Ik vind het niet erg betrouwbaar overkomen. Scannen zou veel beter zijn (al is dat gezien het oude lettertype natuurlijk best lastig). Maar naar mijn overtuiging zijn er specialisten in het scannen die met zo'n lettertype wel raad zouden weten.

Je kunt wel heel snel typen, maar controleren daar komt het op aan en daar vergist Van der Sijs zich gigantisch in. Ik vermoed dat de digitale versie er één wordt met aanzienlijk meer fouten dan de oorspronkelijke 1637-editie.

Is het niet makkelijker een bestaande digitale versie van de Statenvertaling te pakken en die aan te passen?
,,Nee, daar is al zoveel aan veranderd. Dat geldt ook voor de uitgave van de Gereformeerde Bijbelstichting die zoveel mogelijk bij de oorspronkelijke tekst wil blijven. We moeten dan in bijna elk woord veranderingen aanbrengen en de zinsconstructies aanpassen. Dat is te veel werk, bovendien is de kans groot dat we iets over het hoofd zien.''

De medewerkers hebben vast niet allemaal een Statenvertaling van 1637 naast hun computer liggen. Hoe gaat dat?
,,Van het Nederlands Bijbelgenootschap hebben wij foto's van de tekst gekregen. Die gebruiken we om de tekst over te nemen. Letterlijk, dus met alle stijlfouten, verwijzingensfouten enzovoorts. Als we die gaan herstellen, is het einde zoek. Wat moeten we veranderen en wat niet? Soms is op de foto de tekst niet helemaal goed leesbaar en dan springt een van de medewerkers bij die zo'n eerste editie in zijn bezit heeft. Het is een heel nauwkeurig werkje. Met een typediploma kom je er niet. Alle vrijwilligers kunnen gothisch schrift lezen en hebben enige kennis van het oud-Nederlands. De tekst is voor de gemiddelde Nederlander moeilijk te lezen.''

De kans op fouten blijft veel te groot met zo'n aanpak. Scannen waarbij het scanprogramma wordt ingesteld op de gothische letter is de enig juiste methode.

Wat gebeurt er met de tekst als die klaar is?
,,Na de Bijbeltekst tikken we de kanttekeningen over en dit geheel wordt dan gratis op verschillende websites beschikbaar gesteld. Als dat klaar is, gaan we de Statenvertaling van 1657 digitaliseren, de eerste aangepaste versie.

Niet helemaal juist. Reeds vóór 1657 waren er aangepaste versies. Maar o.k., 1657 was wel een heel belangrijke mijlpaal.

Dat doen we wel door de veranderingen in de tekst van 1637 aan te brengen. Het aantal wijzigingen van de tweede druk ten opzichte van de eerste zal naar verwachting namelijk wel te overzien zijn, ook al is de versie van 1657 grondig herzien.

Het aantal echte wijzigingen weten we heel nauwkeurig, want die staan allemaal in het drukfoutenregister van 1655 (en dat zit achter mijn bijbel van 1637 ingebonden). Precies per hoofdstuk is daar te zien wat de fouten waren in 1637 en wat gecorrigeerd moest worden. Daarnaast werden in de editie van 1657 diverse wijzigingen in de spelling doorgevoerd.

Die herziening betrof, voor zover nu bekend, voornamelijk het corrigeren van inconsequente spellingen en fouten in de verwijzingen.

Niet alleen dat. Nogmaals, in 1655 is een officiële commissie aan het werk geweest. Het resultaat ligt gewoon vast in het drukfoutenregister van 1655. Ook dit drukfoutenregister kan natuurlijk overgetypt worden, dat is best te doen.

Maar wie weet komen we nog voor verrassingen te staan als het voor het eerst mogelijk wordt om de twee edities grondig met elkaar te vergelijken.

Dat is inderdaad mogelijk, want in de editie van 1657 zijn weer nieuwe fouten geslopen die niet altijd als fout herkend zijn. Ik weet daar diverse voorbeelden van. In die gevallen is 1637 dus juist, en níet 1657. Sommige hiervan zijn in de GBS-editie hersteld, maar vermoedelijk niet alle. Een echte vergelijking tussen 1637 en 1657 vind ik dus ook bijzonder belangwekkend, maar dan moet er wel eerst een betrouwbare digitale versie komen van beide. En met dat handmatig overtikken heb ik daar vooralsnog niet zo veel vertrouwen in.

Zonderling

[refo]

Laten we nou eerst maar afwachten. Scannen van Gotische teksten levert ook niet zoveel betrouwbaars op. Veel patronen lijken sprekend op elkaar. En ieder vlekje zien scanners al gauw als onderdeel van de tekst.

[Zonderling]

Laten we nou eerst maar afwachten. Scannen van Gotische teksten levert ook niet zoveel betrouwbaars op. Veel patronen lijken sprekend op elkaar. En ieder vlekje zien scanners al gauw als onderdeel van de tekst.

Afwachten prima, refo.
Maar onthoud wat ik vandaag heb geschreven.

Verder zijn er specialisten in scanprogrammatuur en het alternatief om de gothische tekst in te scannen zou natuurlijk op zijn minst goed moeten zijn overwogen.

Wat ook goed is (wanneer het werk toch zo snel gaat): Laat steeds 2 personen hetzelfde gedeelte uittikken en vergelijk het dan digitaal met elkaar en corrigeer vervolgens. De kans dat 2 personen dezelfde tikfouten maken is niet zo groot. De kans dat iemand tikfouten maakt en de corrector haalt het er niet uit, is daarentegen levensgroot.

De drukproef van 1637 is 3x nagekeken, 1x door de drukker en 2x door de vertalers. De drukproef van 1657 zal ook vele malen zijn nagekeken, en toch zijn er drukfouten aan te wijzen. Met het handmatig overtikken zal het niet beter zijn, vermoedelijk een stuk slechter.

Zonderling

[refo]

Je onderschat de spellingchecker.

[Zonderling]

Je onderschat de spellingchecker.

Sorry hoor:
1. Een spellingchecker voor de taal van 1637 zal ook nog gebouwd moeten worden.
2. Het is toch de bedoeling om 1637 exact te digitaliseren, dus inclusief spellingfouten?
3. Veel fouten worden door de spellingchecker niet gezien. Je kunt daar nooit op steunen bij het digitaliseren van een tekst.

[lebaoth]

Beste Zonderling,
hoe kom je erbij dat de tekst maar door één persoon per gedeelte ingevoerd wordt? Natuurlijk gebeurt dat door meerdere mensen, en die gedeelten worden met elkaar vergeleken.
Ik heb begrepen dat vooral mensen met historische letterkunde als specialiteit eraan gaan zitten, en die maken over het algemeen niet heel veel fouten met afschrijven, als dat eenmaal mis is gegaan met maar een enkele letter kun je al naar een wetenschappelijke carrière fluiten..

Fascimile is trouwens superlastig als je moet citeren. Gescande versies van 1637 zijn ook wel te vinden op het intranet van de KB ofzo, maar daarin kun je niet zoeken, knippen en plakken. Ik ben studente Nederlands en ik zou het heerlijk vinden als 'ie in gewone letter digitaal beschikbaar komt. Veel makkelijker met zoeken en citeren. Dat gaat nu ook wel, maar het kost veel meer tijd en mi nogal overbodig.

En scannen geeft veel rompslomp met vlekken ed. Zie bijv deze link, daar is iets uit 1567 gescand. http://www.let.leidenuniv.nl/Dutch/Rena ... /fb029.htm
Deze fascimile is redelijk duidelijk, maar bijvoorbeeld de derde regel geeft al wat moeilijkheden met vlekken. Kun je nagaan hoe dat is met een vel dat dubbelzijdig bedrukt is, dan zijn alle letters doorgedrukt en is het helemaal moeilijk leesbaar. En nogmaals, dit is niet digitaal te doorzoeken, erg lastig!
Ursicula hoort wel bij de beste projecten wb de Renaissancetijd, dus ik neem aan dat mw Van der Sijs heus wel geïnformeerd heeft hoe dat gaat met scannen ed.

[memento]

Een oude versie van de SV digitaal lijkt me niet zo heel nuttig. Inhoudelijk zal er niet zo veel veranderd zijn.

Oude Nederlandse vertalingen digitaal beschikbaar hebben, zoals de Delftse en Deux-aas (of hoe je dat ook schrijven mag) lijkt me voor vergelijkingen juist wél weer interessant.

[refo]

Niet een checker van het Nederlands van 2007, nee.

Het nut is in de openingspost beschreven.

[Kislev]

Een oude versie van de SV digitaal lijkt me niet zo heel nuttig. Inhoudelijk zal er niet zo veel veranderd zijn.

Oude Nederlandse vertalingen digitaal beschikbaar hebben, zoals de Delftse en Deux-aas (of hoe je dat ook schrijven mag) lijkt me voor vergelijkingen juist wél weer interessant.

kHeb ooit een bijbel in mijn handen gehad met de allereerste uitgave van de statenvertaling. Als je die leest snap je niet dat de GBS zo moeilijk doet over het veranderen van den, des, moei, leger etc. De huidige GBS heeft namelijk weinig weg van de originele uitgave als 16zoveel.

[parsifal]

Een oude versie van de SV digitaal lijkt me niet zo heel nuttig. Inhoudelijk zal er niet zo veel veranderd zijn.

Oude Nederlandse vertalingen digitaal beschikbaar hebben, zoals de Delftse en Deux-aas (of hoe je dat ook schrijven mag) lijkt me voor vergelijkingen juist wél weer interessant.

Ja en theologie/dogmatiek is de enige interessante wetenschap. Voor taalkunde en voor de dogmen en kerkgeschiedenis lijkt me dit heel erg belangrijk.

[JolandaOudshoorn]

jaja, uiteindelijk weten we het allemaal beter dan de professoren ed, maar komen we zelf niet verder dan Jip en Janneke :roll: