Kinderdoop, 100% naar de Heilige Schrift!

[Valcke]

(...) Het NT belooft wat het OT eiste: een nieuw hart en de wet in het binnenste geschreven.
Daarom kun je alleen maar door het geloof in het nieuwe verbond zijn, nooit door geboorte. Alle gelovigen onder het OT geloofden de belofte van het NT!

Ook onder de oude verbondsbedeling kon je zonder geloof en de wet in het binnenste geschreven niet in waarheid in het verbond zijn. Daarin verschilt de oude verbondsbedeling niet van de nieuwe. Onder de oude bedeling werd gezien op Christus Die nog komen zou, onder de nieuwe bedeling was Christus gekomen en waren de schaduwen vervuld. Maar ten aanzien van geloof, bekering en de geestelijke beloften van het verbond is er tussen beide bedelingen geen verschil.

Het argument: onder de nieuwe bedeling is er geloof nodig, om het verschil te maken t.a.v. de doop, gaat daarom niet op. Dat geloof was altijd nodig.

[Michaels]

de ‘huisteksten’ voor mij een bewijs

De teksten over “huizen” in de Bijbel vind ik altijd een interpretatie die vragen oproept over de juistheid ervan.
Het Griekse woord dat hier wordt gebruikt kan inderdaad letterlijk huis, huisgezin of huishouden betekenen.
Het kan dus afhankelijk van de context verwijzen naar een gebouw of naar de mensen die er wonen of werken.

Bij Lydia was het genoemde huis een bedrijf; zij wordt specifiek aangeduid als purperverkoopster.

Bij de stokbewaarder was het huis een gevangenis.

Bij Stefanas wordt in 1 Korinthe 1:16 gezegd: “Ook heb ik het huisgezin van Stefanas gedoopt.” dit is wel Discutabel.

Toch wordt er nergens in deze teksten gesproken over een algemene instelling van dopen of dat kinderen automatisch bij het huisgezin inbegrepen zijn.

[Michaels]

De term “Drie-eenheid” komt niet letterlijk in de Bijbel voor, daar zijn we het over eens. De inhoud van die leer is wél duidelijk aanwezig, en dat zelfs zonder dat er sprake is van uitleg of interpretatie.

In Mattheüs 28:19 lezen we: “Doopt hen in de naam van de Vader, en van de Zoon, en van de Heilige Geest.”
Hier worden drie namen genoemd, maar het staat in het enkelvoud: één naam. Dat wijst op de eenheid van God.

In 2 Korinthe 13:13 (of 13:14 in sommige vertalingen) staat: “De genade van de Heere Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap van de Heilige Geest zij met u allen.”
Paulus noemt hier Vader, Zoon en Heilige Geest samen in één zegen.

In Johannes 14–16 spreekt Jezus over de Vader die Hem gezonden heeft en over de Heilige Geest die Hij zal zenden.
Dat zijn drie onderscheiden Personen, maar met één doel en één wezen.

Deze teksten bewijzen niet de drie-eenheid, zoals vastgelegd in de geloofsbelijdenis van Nicea en van Athanasius. Er zijn een heleboel denkstappen nodig om vanuit de Bijbelse gegevens tot dat dogma te komen.

Nee de bewijzen niet, de inhoud wel. Je kunt ook tegen een boom zeggen kijk daar staat een kruin, stam en wortels maar het is duidelijker om te zeggen kijk daar staat een boom. Dat is geen dogma of interpretatie maar ter verduidelijking. Zoals drie-eenheid voor Vader, Zoon en Heilig geest.

[Posthoorn]

(...) Het NT belooft wat het OT eiste: een nieuw hart en de wet in het binnenste geschreven.
Daarom kun je alleen maar door het geloof in het nieuwe verbond zijn, nooit door geboorte. Alle gelovigen onder het OT geloofden de belofte van het NT!

Ook onder de oude verbondsbedeling kon je zonder geloof en de wet in het binnenste geschreven niet in waarheid in het verbond zijn. Daarin verschilt de oude verbondsbedeling niet van de nieuwe. Onder de oude bedeling werd gezien op Christus Die nog komen zou, onder de nieuwe bedeling was Christus gekomen en waren de schaduwen vervuld. Maar ten aanzien van geloof, bekering en de geestelijke beloften van het verbond is er tussen beide bedelingen geen verschil.

Het argument: onder de nieuwe bedeling is er geloof nodig, om het verschil te maken t.a.v. de doop, gaat daarom niet op. Dat geloof was altijd nodig.

Dat laatste ontken ik helemaal niet. Maar let wel: je kon ónder het oude verbond wel zalig worden, maar niet dóór het oude verbond. De gelovigen werden dan ook behouden omdat ze geloofden in de belofte van het nieuwe verbond. Dus, om tot het oude verbond te behoren, was geen geloof nodig. Om tot het nieuwe verbond te behoren, wél. Dat is het verschil. En wie werden gedoopt op de pinksterdag? Dat waren degenen die Petrus' woord 'gaarne aannamen', die en die alleen werden gedoopt. Niet de hele menigte tot wie de belofte was gericht.

[Posthoorn]

De term “Drie-eenheid” komt niet letterlijk in de Bijbel voor, daar zijn we het over eens. De inhoud van die leer is wél duidelijk aanwezig, en dat zelfs zonder dat er sprake is van uitleg of interpretatie.

In Mattheüs 28:19 lezen we: “Doopt hen in de naam van de Vader, en van de Zoon, en van de Heilige Geest.”
Hier worden drie namen genoemd, maar het staat in het enkelvoud: één naam. Dat wijst op de eenheid van God.

In 2 Korinthe 13:13 (of 13:14 in sommige vertalingen) staat: “De genade van de Heere Jezus Christus, de liefde van God en de gemeenschap van de Heilige Geest zij met u allen.”
Paulus noemt hier Vader, Zoon en Heilige Geest samen in één zegen.

In Johannes 14–16 spreekt Jezus over de Vader die Hem gezonden heeft en over de Heilige Geest die Hij zal zenden.
Dat zijn drie onderscheiden Personen, maar met één doel en één wezen.

Deze teksten bewijzen niet de drie-eenheid, zoals vastgelegd in de geloofsbelijdenis van Nicea en van Athanasius. Er zijn een heleboel denkstappen nodig om vanuit de Bijbelse gegevens tot dat dogma te komen.

Nee de bewijzen niet, de inhoud wel. Je kunt ook tegen een boom zeggen kijk daar staat een kruin, stam en wortels maar het is duidelijker om te zeggen kijk daar staat een boom. Dat is geen dogma of interpretatie maar ter verduidelijking. Zoals drie-eenheid voor Vader, Zoon en Heilig geest.

Nee, dat is echt te kort door de bocht. Het heeft niet voor niets een paar eeuwen geduurd voordat de kerk tot deze belijdenis kwam. Dat er drie zijn, is geen vraag. Maar hoe deze Personen zich tot elkaar verhouden, dát is de voorliggende vraag.

[Evangelist]

de ‘huisteksten’ voor mij een bewijs

De teksten over “huizen” in de Bijbel vind ik altijd een interpretatie die vragen oproept over de juistheid ervan.
Het Griekse woord dat hier wordt gebruikt kan inderdaad letterlijk huis, huisgezin of huishouden betekenen.
Het kan dus afhankelijk van de context verwijzen naar een gebouw of naar de mensen die er wonen of werken.

Bij Lydia was het genoemde huis een bedrijf; zij wordt specifiek aangeduid als purperverkoopster.

Bij de stokbewaarder was het huis een gevangenis.

Bij Stefanas wordt in 1 Korinthe 1:16 gezegd: “Ook heb ik het huisgezin van Stefanas gedoopt.” dit is wel Discutabel.

Toch wordt er nergens in deze teksten gesproken over een algemene instelling van dopen of dat kinderen automatisch bij het huisgezin inbegrepen zijn.

We moeten het NT altijd lezen vanuit het OT. De NT-schrijvers zijn zeer bekend met het OT en gebruiken ook die taal. "Het huis van" betekent echt maar één ding in het OT, namelijk het gezin en de brede kring er omheen. Om zo te zeggen: alles erop en eraan. Zo spreekt Jozua in Jozua 24: 15 en zo spreekt David tot zijn verdriet in 2 Samuël 23: 5. We moeten geen uitlegingen van het woord 'huis' in het NT gaan noemen die niet in lijn zijn met het OT. 'Het huis van' was een staande uitdrukkingen die iedereen kende.

[Valcke]

(...) Het NT belooft wat het OT eiste: een nieuw hart en de wet in het binnenste geschreven.
Daarom kun je alleen maar door het geloof in het nieuwe verbond zijn, nooit door geboorte. Alle gelovigen onder het OT geloofden de belofte van het NT!

Ook onder de oude verbondsbedeling kon je zonder geloof en de wet in het binnenste geschreven niet in waarheid in het verbond zijn. Daarin verschilt de oude verbondsbedeling niet van de nieuwe. Onder de oude bedeling werd gezien op Christus Die nog komen zou, onder de nieuwe bedeling was Christus gekomen en waren de schaduwen vervuld. Maar ten aanzien van geloof, bekering en de geestelijke beloften van het verbond is er tussen beide bedelingen geen verschil.

Het argument: onder de nieuwe bedeling is er geloof nodig, om het verschil te maken t.a.v. de doop, gaat daarom niet op. Dat geloof was altijd nodig.

Dat laatste ontken ik helemaal niet. Maar let wel: je kon ónder het oude verbond wel zalig worden, maar niet dóór het oude verbond. De gelovigen werden dan ook behouden omdat ze geloofden in de belofte van het nieuwe verbond. Dus, om tot het oude verbond te behoren, was geen geloof nodig. Om tot het nieuwe verbond te behoren, wél. Dat is het verschil. En wie werden gedoopt op de pinksterdag? Dat waren degenen die Petrus' woord 'gaarne aannamen', die en die alleen werden gedoopt. Niet de hele menigte tot wie de belofte was gericht.

De oude en de nieuwe verbondsbedeling hebben beide Christus als Middelaar van het verbond. Jij maakt er twee losse verbonden van; er zijn genoeg Bijbelse gegevens van waaruit dit weerlegd wordt. Het is hetzelfde verbond der genade, maar onder verschillende bedelingen. Het zijn dus ook niet de beloften van de nieuwe verbondsbedeling an sich, maar de beloften van zowel de oude als nieuwe verbondsbedeling. Deze beloften werden ook onder de oude bedeling bekendgemaakt en behoorden daartoe. Daar gaat het in jouw redenering mank. Dat zien we ook daarin dat Christus niet kwam om de Wet en de Profeten te ontbinden (zelfs niet een jota of tittel), maar om die te vervullen.

Verder gaat Handelingen (en de brieven) niet alleen over de Pinksterdag. We weten niet of er toen ook huisgezinnen gedoopt werden, maar dat weten we wel in de diverse andere gevallen. En ook op de Pinksterdag klonk de belofte tot de Joden die aangesproken werden én hun kinderen (Hand. 2:39). Daarin klinkt duidelijk de continuïteit in dit opzicht door van de oude naar de nieuwe bedeling.

[Evangelist]

(...) Het NT belooft wat het OT eiste: een nieuw hart en de wet in het binnenste geschreven.
Daarom kun je alleen maar door het geloof in het nieuwe verbond zijn, nooit door geboorte. Alle gelovigen onder het OT geloofden de belofte van het NT!

Ook onder de oude verbondsbedeling kon je zonder geloof en de wet in het binnenste geschreven niet in waarheid in het verbond zijn. Daarin verschilt de oude verbondsbedeling niet van de nieuwe. Onder de oude bedeling werd gezien op Christus Die nog komen zou, onder de nieuwe bedeling was Christus gekomen en waren de schaduwen vervuld. Maar ten aanzien van geloof, bekering en de geestelijke beloften van het verbond is er tussen beide bedelingen geen verschil.

Het argument: onder de nieuwe bedeling is er geloof nodig, om het verschil te maken t.a.v. de doop, gaat daarom niet op. Dat geloof was altijd nodig.

Dat laatste ontken ik helemaal niet. Maar let wel: je kon ónder het oude verbond wel zalig worden, maar niet dóór het oude verbond. De gelovigen werden dan ook behouden omdat ze geloofden in de belofte van het nieuwe verbond. Dus, om tot het oude verbond te behoren, was geen geloof nodig. Om tot het nieuwe verbond te behoren, wél. Dat is het verschil. En wie werden gedoopt op de pinksterdag? Dat waren degenen die Petrus' woord 'gaarne aannamen', die en die alleen werden gedoopt. Niet de hele menigte tot wie de belofte was gericht.

Die zijn woord gaarne aannamen, inderdaad. Maar ook hun kinderen: 'Want u komt de belofte toe en uw kinderen...'
Ieder tot tot het verbond hoort, mag in de hele Bijbel het teken van het verbond dragen. Daarin zijn tweeërlei kinderen des verbonds, zowel in het Oude als in het Nieuwe Testament. Het verbond is al in het paradijs genoemd, en opgericht met Abraham en zijn zaad. Maar al bij Abraham was dat gericht op de gehele wereld: 'In u zullen alle geslachten van het aardrijk gezegend worden.' Na Pinksteren wordt het verbond uitgebreid met gelovigen en hun zaad uit de heidenen. Er is eenheid van het verbond tussen Oude en Nieuwe Testament; het is altijd gericht geweest op het gehele aardrijk. Israël voorop, maar altijd met het oog op de wereld. Juist dat ligt ook opgesloten in de instelling van de Heilige Doop door de Heere Jezus vlak voor Zijn hemelvaart: 'Gaat heen, onderwijst al de volken, hen dopende in de Naam van de Vader, de Zoon en de Heilige Geest.' Door hier het woord 'volken' te gebruiken wordt de breedte aangegeven. Want wat is een volk zonder kinderen? Dat is een groep individuen die met uitsterven wordt bedreigd. Juist het woord 'volken' geeft aan dat ook kinderen gedoopt worden.

[huisman]

de ‘huisteksten’ voor mij een bewijs

De teksten over “huizen” in de Bijbel vind ik altijd een interpretatie die vragen oproept over de juistheid ervan.
Het Griekse woord dat hier wordt gebruikt kan inderdaad letterlijk huis, huisgezin of huishouden betekenen.
Het kan dus afhankelijk van de context verwijzen naar een gebouw of naar de mensen die er wonen of werken.

Bij Lydia was het genoemde huis een bedrijf; zij wordt specifiek aangeduid als purperverkoopster.

Bij de stokbewaarder was het huis een gevangenis.

Bij Stefanas wordt in 1 Korinthe 1:16 gezegd: “Ook heb ik het huisgezin van Stefanas gedoopt.” dit is wel Discutabel.

Toch wordt er nergens in deze teksten gesproken over een algemene instelling van dopen of dat kinderen automatisch bij het huisgezin inbegrepen zijn.

Jammer dat je de verbondscontext rondom de huisteksten uit mijn bericht weglaat. Ook op het argument die ik schreef over de instellingswoorden van de besnijdenis ga je niet in. Wat jij zegt over huis als gebouw raakt Bijbels gezien kant nog wal. Davids huis gaat niet over stenen maar over mensen. Dat is het Bijbels spreken over ‘huis’.
In jouw uitleg doopten de apostelen een gebouw?

[Bertiel]

Aangaande mij en mijn huis… dat gaat niet over bakstenen

[Valcke]

Het zal door AI komen, vrees ik.

[DDD]

@Michaels Als ik de auto van Piet, en van Klaas, en van Janneke heb gewassen, gaat het echt niet om één auto.

[Arja]

(...) Daarom kon Owen theologisch ook een stap verder gaan waar Calvijn stopte, vooral in de leer van de Heilige Geest en de innerlijke werkelijkheid van het verbond. Niet minder verbondsmatig dus, maar anders verbondsmatig: hij vroeg naar het werk van de Geest in het hart, niet alleen naar de uiterlijke plaats in het verbond (...).

Dat schuurt met de Nederlandse traditie, omdat daar sterk de lijn ligt van het objectieve verbond en de zichtbare verbondsgemeente.

Dan vraag ik mij toch echt af of je Calvijn überhaupt gelezen hebt: net alsof bij hem het innerlijke werk van de Geest niet een grote plaats had. Idem alsof bij hem de uiterlijke plaats in het verbond de boventoon voerde. Het is wel heel bijzonder om het zo te stellen. Begin eens te lezen in Calvijn, de Institutie m.n. boek III en zijn vele Bijbelcommentaren.

Dezelfde opmerking wat betreft de Nederlandse 'traditie' (zoals je het noemt) en dan in het bijzonder de oudvaders die daarin in het bijzonder altijd gewaardeerd zijn. Maar je kunt ook de Leidse hoogleraren (Synopsis) nemen. En natuurlijk ook de Nederlandse belijdenisschriften, waar in de Heidelbergse Catechismus en de Nederlandse Geloofsbelijdenis het woord 'verbond' alleen voorkomt in relatie tot de sacramenten, terwijl grote delen van deze belijdenissen gaan over het inwendig werk van de Heilige Geest. In de Dordtse Leerregels gaat het in hoofdstuk III/IV juist specifiek over het werk van de Heilige Geest; het woord 'verbond' komt in dit hele hoofdstuk zelfs niet voor.

Je vliegt hier volledig uit de bocht.

Dank voor je reactie. Ik hoop later inhoudelijk te reageren, maandag of dinsdag.
Mag ik één verzoekje doen? Zou je mijn reactie integraal willen lezen?
De nuance zit namelijk in het geheel.
Ik kom er graag op terug, @Valcke.

Prima, maar maak je niet bezorgd: ik heb je hele post (en ook andere posts) gelezen. Het gaat mij echter niet om wat je schrijft over John Owen: dit was een zelfstandig denkend theoloog: zijn boeken over de Heilige Geest, Psalm 130 en de Rechtvaardigmaking (drie dikke pillen) ken ik. Ook heb ik de studie van dr. De Vries over Owen in detail doorgenomen (met highlights en aantekeningen in het boek). Ik heb er ook geen moeite mee dat je stelt dat John Owen op sommige punten andere accenten leggen. Dat is allemaal prima.

Waar het mij wel om gaat, zijn de zinnen die ik hierboven vet heb gemaakt. Dat gaat dus over Calvijn: hij zou volgens jou vooral oog hebben gehad voor de uiterlijke plaats in het verbond, en maar weinig aandacht hebben geschonken aan het innerlijke werk van de Heilige Geest (uit je desbetreffende zinnen kan ik niet anders concluderen dan dat je dit beweert). Dat bestrijd ik dus: dat klopt naar mijn overtuiging van geen kanten. Het gaat zelfs verder dan een karikatuur. Hetzelfde geldt voor wat je schrijft over de 'Nederlandse traditie'. De stelling dat in deze traditie de uiterlijke zijde van het verbond voorop stond en niet het noodzakelijke innerlijk werk van de Heilige Geest, kan ik niet plaatsen. De Nederlandse traditie begint wel in de 16e en 17e eeuw. Als je de werken uit die tijd kent, kun je onmogelijk tot de conclusie komen dat zij het accent leggen op de uitwendige zijde van het verbond zonder veel aandacht te hebben voor de inwendige zijde en het werk van de Heilige Geest. Sowieso kun je deze dingen niet tegen elkaar uitspelen. Maar zeer zeker had het innerlijk werk van de Heilige Geest bij de Nederlandse oude schrijvers, evenals bij de theologen van Dordt, de Leidse professoren, een zeer grote plaats.

Dus goed om te reageren, maar ga dan wel in op Calvijn en de Nederlandsers van de 16e en 17e eeuw en hun aandacht voor het inwendige werk van de Heilige Geest. Want op dat gedeelte van mijn post richt zich mijn kritiek (niet op het gedeelte over John Owen).

Beste @Valcke,

Dank voor je reactie.

Voor de helderheid: ik heb nergens gesteld dat Calvijn weinig aandacht had voor het innerlijke werk van de Heilige Geest, dat was niet mijn punt.

Je schrijft dat je uit mijn woorden niet anders kunt concluderen dan dat ik dat beweer.
Zou je de letterlijke zin willen citeren waarin ik dit dat daadwerkelijk zeg?
Dan kunnen we het gesprek voeren op de tekst zelf en niet op een gevolgtrekking.

Zoals gezegd kom ik hier inhoudelijk op terug; ik verwacht volgende week, en anders iets later.

[KDD]

De huisteksten zijn niet zo helder als het er soms uitziet. Bijv:

1 Sam 1:21: En die man, Elkana toog op met zijn ganse huis, om den HEERE te offeren het jaarlijkse offer, en zijn gelofte.

en

1 Kron. 10:6: Alzo stierf Saul en zijn drie zonen; ook zijn ganse huis is tegelijk gestorven.

We weten van andere plaatsen in de schrift dat eigenlijk niet letterlijk iedereen bedoeld wordt hier. Al zouden we op eerst zicht zeggen van wel.

[Valcke]

(...) Daarom kon Owen theologisch ook een stap verder gaan waar Calvijn stopte, vooral in de leer van de Heilige Geest en de innerlijke werkelijkheid van het verbond. Niet minder verbondsmatig dus, maar anders verbondsmatig: hij vroeg naar het werk van de Geest in het hart, niet alleen naar de uiterlijke plaats in het verbond (...).

Dat schuurt met de Nederlandse traditie, omdat daar sterk de lijn ligt van het objectieve verbond en de zichtbare verbondsgemeente.

Prima, maar maak je niet bezorgd: ik heb je hele post (en ook andere posts) gelezen. Het gaat mij echter niet om wat je schrijft over John Owen: dit was een zelfstandig denkend theoloog: zijn boeken over de Heilige Geest, Psalm 130 en de Rechtvaardigmaking (drie dikke pillen) ken ik. Ook heb ik de studie van dr. De Vries over Owen in detail doorgenomen (met highlights en aantekeningen in het boek). Ik heb er ook geen moeite mee dat je stelt dat John Owen op sommige punten andere accenten leggen. Dat is allemaal prima.

Waar het mij wel om gaat, zijn de zinnen die ik hierboven vet heb gemaakt. Dat gaat dus over Calvijn: hij zou volgens jou vooral oog hebben gehad voor de uiterlijke plaats in het verbond, en maar weinig aandacht hebben geschonken aan het innerlijke werk van de Heilige Geest (uit je desbetreffende zinnen kan ik niet anders concluderen dan dat je dit beweert). Dat bestrijd ik dus: dat klopt naar mijn overtuiging van geen kanten. Het gaat zelfs verder dan een karikatuur. Hetzelfde geldt voor wat je schrijft over de 'Nederlandse traditie'. De stelling dat in deze traditie de uiterlijke zijde van het verbond voorop stond en niet het noodzakelijke innerlijk werk van de Heilige Geest, kan ik niet plaatsen. De Nederlandse traditie begint wel in de 16e en 17e eeuw. Als je de werken uit die tijd kent, kun je onmogelijk tot de conclusie komen dat zij het accent leggen op de uitwendige zijde van het verbond zonder veel aandacht te hebben voor de inwendige zijde en het werk van de Heilige Geest. Sowieso kun je deze dingen niet tegen elkaar uitspelen. Maar zeer zeker had het innerlijk werk van de Heilige Geest bij de Nederlandse oude schrijvers, evenals bij de theologen van Dordt, de Leidse professoren, een zeer grote plaats.

Dus goed om te reageren, maar ga dan wel in op Calvijn en de Nederlandsers van de 16e en 17e eeuw en hun aandacht voor het inwendige werk van de Heilige Geest. Want op dat gedeelte van mijn post richt zich mijn kritiek (niet op het gedeelte over John Owen).

Beste @Valcke,

Dank voor je reactie.

Voor de helderheid: ik heb nergens gesteld dat Calvijn weinig aandacht had voor het innerlijke werk van de Heilige Geest, dat was niet mijn punt.

Je schrijft dat je uit mijn woorden niet anders kunt concluderen dan dat ik dat beweer.
Zou je de letterlijke zin willen citeren waarin ik dit dat daadwerkelijk zeg?
Dan kunnen we het gesprek voeren op de tekst zelf en niet op een gevolgtrekking.

Zoals gezegd kom ik hier inhoudelijk op terug; ik verwacht volgende week, en anders iets later.

Het ging om deze passage (ik had die woorden trouwens al 2x geciteerd en de laatste keer ook vet gemaakt):

(...) Daarom kon Owen theologisch ook een stap verder gaan waar Calvijn stopte, vooral in de leer van de Heilige Geest en de innerlijke werkelijkheid van het verbond. Niet minder verbondsmatig dus, maar anders verbondsmatig: hij vroeg naar het werk van de Geest in het hart, niet alleen naar de uiterlijke plaats in het verbond (...).

Daarin poneer je m.i. duidelijk een tegenstelling tussen Owen en Calvijn t.a.v.:
(a) de leer van de Heilige Geest en de innerlijke werkelijkheid van het verbond; het werk van de Geest in het hart. Calvijn zou hier gestopt zijn, terwijl Owen een stap verder ging.
(b) "niet alleen de uiterlijke plaats in het verbond" bij Owen, bij Calvijn kennelijk wel alleen de uiterlijke plaats (anders klopt de tegenstelling niet die je maakt).
Dit zijn de punten waar ik echt mij van afvraag hoe je erbij komt.