Een waarschuwende stem uit het verleden...

[Erasmiaan]

Het trof me, wat ik vanmorgen in de Wachter Sions las. Ik heb het ingescand, zie hieronder.

Hoeveel lezers van De Wachter Sions zouden nog weten wie ds. Den Hengst was? Een van de voormannen van onze gemeenten in het begin van de vorige eeuw, maar enigszins vergeten. Hij heeft maar betrekkelijk kort de gemeenten gediend. In 1913 kwam hij als predikant over uit de Gereformeerde Kerken met driekwart van zijn gemeente te Veenendaal, ongeveer negenhonderd personen. Hij was toen 54 jaar. In 1927 is hij overleden. Veertien jaar heeft hij dus in de Gereformeerde Gemeenten gearbeid, waarvan hij de laatste twee jaar ziek was. Na Veenendaal stond hij nog in Amsterdam en Leiden. Daarnaast was hij van 1916 tot 1926 ‘lesgevend leraar’ aan de toenmalige pre
dikantsopleiding. De latere predikanten De Blois, Lamain en Heikoop hebben lessen van hem ontvangen. Als dominee in de Gereformeerde Kerken hing ds. Den Hengst eerst de leer van de veronderstelde wedergeboorte aan. Maar in 1909 werden zijn ogen geopend voor het verderfelijke van deze dwaalleer. Later getuigde hij daarover van zichzelf: ‘die zoveel jaren in het nu door mij bestreden systeem verstrikt, het aangekleefd, bevorderd en verdedigd heb, en die zeker daarin doorgegaan zou zijn, indien het niet God de Heere behaagd had mijn blinde zielsogen te openen, mij waar te maken voor Hem en mij te doen stuiten op de onware kerkelijke toestand te midden waarvan ik mij bevond. Maar toen kon ik dan ook niet langer mee door. Toen moest ik wel afbreken wat ik tevoren had opgebouwd.’ Van de preekstoel in Veenendaal heeft hij zijn schuld beleden dat hij de gemeente niet zuiver had onderwezen. Van toen af predikte hij de noodzaak van hartvernieuwende genade voor elk mens. De breuk met zijn kerkenraad kon toen op de duur niet uitblijven. Ds. Kersten, die zich nauw aan ds. Den Hengst verbonden wist, heeft hem ‘een man van grote eenvoud’ genoemd. Dat zijn nagedachtenis enigszins in vergetelheid is geraakt, zal wel voor een deel verklaard kunnen worden uit het feit, dat er — voor zover ons bekend — nooit preken van hem in druk zijn verschenen. We weten slechts van één boekje dat hij heeft nagelaten. Het is een brochure van 50 bladzijden, getiteld ‘Uitgetreden’. Hij heeft daarin verklaard waarom hij het in de Gereformeerde Kerken niet langer kon uithouden en zich met zijn gemeente moest voegen bij de Gereformeerde Gemeenten. Het is lezenswaardig omdat het zo actueel is, ook al is het bijna honderd jaar geleden geschreven. Wij willen er hier enkele gedeelten van aan de vergetelheid ontrukken. Wie het leest, moet wel bedenken dat ds. Den Hengst het kerkelijke leven beschrijft in de Gereformeerde Kerken aan het begin van de vorige eeuw. Maar wat hij daarvan opmerkt, blijft van belang, ook voor ons in het jaar 2009. Ds.Den Hengst: “In gemeenten waar weinigen van ‘s Heeren volk gevonden worden, en de kennis, of wilt ge: de indruk, het besef van het genadewerk dat God aan de harten Zijner uitverkorenen verheerlijkt, uit het bewust zijn der gemeente uitgesleten of maar flauwelijk aanwezig is — daar valt het waarlijk niet zo moeilijk om de doopleden, vooral als zij, in christelijke levenskring opgevoed, ingetogen mogen leven en in de wereld niet doorgebroken zijn, alsdan te overreden van hun plicht (zoals het heet) om belijdenis te doen en aan het Avondmaal te gaan. Te eerder kan men hen daartoe bewegen, wanneer men ze ingeprent heeft dat een “opzienbarende” bekering eigenlijk iets abnormaals is, wat, o zeker!, bij onkundige en vooral bij goddeloze mensen “als ze tot verandering komen” wel wordt waargenomen, maar dat in een gezonde kerkstaat en onder een verbondsmatige prediking en opvoeding de bekering zo geleidelijk en onmerkbaar kan plaatsvinden (of in de regel geschiedt), dat de spil des levens omgezet wordt zonder dat men het bemerkt en zulks daarom uit de vruchten moet worden opgemaakt.
Men gevoelt, dat wanneer dan verder als “vruchten” worden aangeduid zodanige zaken die ook reeds aanwezig kunnen zijn als gevolg van algemene werkingen des Geesteszonder meer, hoe gemakkelijk dan onverlichte gemoederen tot gebruikmaking van de Heilige Verbondsdis worden overgehaald. En zo kan men dan waarnemen, hoe in deze donkere en Geesteloze tijd in vele gemeenten 60 70 en soms nog wel hoger procent van degenen die belijdenis “huns” geloofsaflegden, zich tot des Heeren Tafel spoeden en hun hand leggen op het brood der kinderen, dat voor Gods gunstgenoten gebroken werd, terwijl diezelfde Avondmaalgangers, gevraagd om rekenschap te geven van de hope die in hen is, ach, dikwerf geen onderscheid blijken te kennen tussen hun
rechter- en hun linkerhand en van geen enkele Godsdaad weten te gewagen waaruit kennelijk zou zijn dat waarlijk honger naar het Brood des levens in hun ziel werd gewrocht. En dan roemt men vaak nog op de gezonde staat, op het geestelijk peil van zulke gemeenten — blijkbaar immers uit de schier algemene viering van dit hoogheilig sacra ment!”
Even verderop schrijft ds. Den Hengst in dezelfde brochure: “Ach! Wij diepgevallen en door de zonde verblinde schepselen, wij zijn van nature zulke droevige zelfmisleiders. Wij komen er zo gemakkelijk toe om onszelf iets toe te eigenen wat van Godswege ons niet geschonken werd, en door anderen ons iets te laten aanpraten waarvan de wezenlijkheid in onze ziel ontbreekt. En vooral wanneer wij onder een bloot voorwerpelijke ofweinig onderscheidende bediening werden opgekweekt in de voorstelling, dat het plicht is van de gedoopte om voor de Heere te kiezen, beljdenis daarvan af te leggen en ten Avondmaal te gaan, zonder dat ons de bearbeiding des Geestes door welke de Heere Zijn uitverkorenen toebrengt en voor de zegen des Sacraments komt vatbaar te maken, bescheidenlijk werd uitgelegd — ach, dan is er gemeenlijk niet véél toe nodig om door mensen onze schreden naar de Verbondsdis heen te doen richten. En al gebeurt het dan wel eens dat we bij ontmoeting van kinderen Gods in onze consciëntie ontwaren dat we toch eigenlijk vreemd staan tegenover die Godsdaden in dat leven waarvan zij getuigen, de va der der leugenen is er haastig genoeg bij om ons geruststellend te verzekeren, dat wij wel niet zo goed praten kunnen over geestelijke dingen zoals die mensen doen, maar dat wij het toch evengoed menen als zij; dat wij dan ook maar “kleintjes” zijn, maar daarom ook des te meer de verster king van ons “zwak geloof”’ door Avondmaalsviering hebben te zoeken.
En nu maar één vraag: fantaseer ik of spreek ik uit de werkelijkheid van het kerkelijk leven?”
Nu, honderdjaar later, moeten wij zeggen: Neen, ds. Den Hengst, u heeft allerminst gefantaseerd. Sterker nog, wat u waarnam in de Gereformeerde Kerken van uw tijd heeft zich sindsdien uitgebreid in wat nu genoemd wordt de reformatorische gezindte. Zonder de leer van de veronderstelde wedergeboorte overigens. Maar het beklemtonen van het doen van openbare belijdenis als belijdenis van een persoonlijk, levend (zeg maar: zaligmakend) geloof en de daaruit voortvloeiende koppeling van het belijdenis doen en het deel nemen aan het avondmaal is hetzelfde. Reeds in 1985 signaleerde dr. C. S. L. Janse in zijn bekende studie ‘Bewaar het pand’, dat de deelname aan het avondmaal in bevindelijk gereformeerde kring 'de laatste jaren’ duidelijk was toegenomen. Hij zag dit tegen de achtergrond van een verschuiving in de prediking die hij als volgt beschreef: ‘In de prediking wordt het accent meer gelegd op het verbond (waartoe de gemeenteleden krachtens hun doop zouden behoren) dan op de uitverkiezing, meer op de beloften van het evangelie dat op de eisen van de wet, meer op de noodzaak om te geloven dan op de noodzaak om wedergeboren (bekeerd) te worden en meer op het leven uit het geloof, dan op de kenmerken van de weg der bekering. De objectiverende (niet bevindelijke) lijn krijgt zodoende meer de overhand in de prediking.’ (Bewaar het pand, pag. 228, 223) Hij noemde in dit verband met name de Gereformeerde Bond, maar zag deze ontwikkeling ook elders. Voor de zorg van ds. Den Hengst over de toename van het aantal avondmaalgangers ‘in deze donkere en Geesteloze tijd’ zoals hij het uitdrukte, is thans nog meerreden.
Het is met schroom dat we dit schrijven. Want als er één ding is waarvoor wij ons hebben te hoeden, dan is het wel de omgekeerde gedachte, dat namelijk een zo gering mogelijk aantal avondmaalgangers bewijs zou zijn van een goed kerkelijk leven. Want dat is het natuurlijk allerminst.

[Tiberius]

Een treffend artikel, Erasmiaan. Bedankt voor het plaatsen.

Vooral deze opmerking van Janse valt me op (omdat ik het zelf ook vaak constateer):
In de prediking wordt het accent meer gelegd op het verbond (waartoe de gemeenteleden krachtens hun doop zouden behoren) dan op de uitverkiezing...

Een overschatting (evenals een onderschatting) van het verbond en het verbondsteken leidt vroeg of laat tot onbijbelse en ongereformeerde uitwassen.
Laat het voor ons een baken in zee zijn.

[Afgewezen]

Te eerder kan men hen daartoe bewegen, wanneer men ze ingeprent heeft dat een “opzienbarende” bekering eigenlijk iets abnormaals is, wat, o zeker!, bij onkundige en vooral bij goddeloze mensen “als ze tot verandering komen” wel wordt waargenomen, maar dat in een gezonde kerkstaat en onder een verbondsmatige prediking en opvoeding de bekering zo geleidelijk en onmerkbaar kan plaatsvinden (of in de regel geschiedt), dat de spil des levens omgezet wordt zonder dat men het bemerkt en zulks daarom uit de vruchten moet worden opgemaakt.
Men gevoelt, dat wanneer dan verder als “vruchten” worden aangeduid zodanige zaken die ook reeds aanwezig kunnen zijn als gevolg van algemene werkingen des Geestes zonder meer, hoe gemakkelijk dan onverlichte gemoederen tot gebruikmaking van de Heilige Verbondsdis worden overgehaald.

Niets nieuws onder de zon.

Het is met schroom dat we dit schrijven. Want als er één ding is waarvoor wij ons hebben te hoeden, dan is het wel de omgekeerde gedachte, dat namelijk een zo gering mogelijk aantal avondmaalgangers bewijs zou zijn van een goed kerkelijk leven. Want dat is het natuurlijk allerminst.

Ja, en dát is de keerzijde natuurlijk. En die is ook niet goed...

[refo]

Van een fusie zal het dus wel niet komen.

[Afgewezen]

Van een fusie zal het dus wel niet komen.

Of alleen met de rechtvleugel van de GG.
Dan kan de linkervleugel misschien samengaan met de HHK.

[refo]

Maar dat is natuurlijk geen werk: een kerkverband van buitenaf uit elkaar trekken.

[Kaw]

Dan kan de linkervleugel misschien samengaan met de HHK.

Ik moet eerlijk zeggen dat ik daar niet naar uit kijk. Natuurlijk is er op het oog een grote gelijkenis tussen de HHK en het linkse deel van de Ger.Gem., maar in de praktijk zijn de verschillen aanwezig en in mijn ogen te belangrijk om daaraan voorbij te gaan. Ik zeg dit met grote voorzichtigheid en met nadruk dat dit mijn beeld is, maar een aantal dingen uit de linkse kant van de Ger.Gem. zou ik geen ruimte willen geven in de HHK. De verbondsvisie is bijvoorbeeld anders, al lijken een aantal kandidaten uit de HHK een zwak te hebben voor de verbondsvisie van de Ger.Gem.. Ja, de HHK heeft (helaas) geen uitgesproken verbondsvisie, maar de omgang met het genadeverbond ten opzichte van de doop die ik bij de oudere predikanten aantref is wezenlijk anders als bij het gedachtengoed van de Ger.Gem. en dat is inclusief de linkerzijde. Daarnaast hebben ook linkse Ger.Gemmers een bepaald beeld over hoe een preek in elkaar zou moeten steken en wat het uitgangspunt zou moeten zijn voor een predikant. De gemiddelde HHK'er heeft hier niet zo'n uitgesproken mening over en dat geeft de predikanten de ruimte om de preek zo'n vorm te geven zoals het bij de tekst/gemeente/predikant, zeg maar situatie, past. Ik ervaar dat als zeer positief, maar bemerk bij de ingestroomde Ger.Gemmers moeite op dit punt. Ook hier zijn er kandidaten die de Ger.Gemse stijl overnemen en ik zou dat persoonlijk jammer vinden dat dit door de invloed van de ingestroomde Ger.Gemmers dit doorgetrokken wordt.
Als laatste wil ik voorzichtig kenbaar maken dat er bij de linkse Ger.Gemmers er een shop-sfeertje heerst, wat ook bijvoorbeeld dan in concrete situaties terug te vinden is dat als het hun 1 keer niet zint, dat ze dan dreigen weg te gaan. Zelfs de kinderen zie je dat doen. De HHK kent van oudsher een binding van leden aan een plaatselijke gemeente door middel van geografische begrenzing, maar ook wederom onder invloed van de instroom zie je dat langzaam verschuiven. Als de leden een bepaalde gemeente te licht of te zwaar vinden, dan is er ruimte om bij de buurgemeente het uit te proberen. Ik vind dit een kwalijke ontwikkeling.

[Erasmiaan]

Je beschouwingen zijn helder, of ze waar zijn weet ik verder niet. Het zou kunnen. Maar dat lijkt me verder niets voor dit topic. In hoeverre zie jij het gevaar dat ds. Den Hengst signaleerde in jullie gemeente? Of zie je geen gevaar?

[Kaw]

Je beschouwingen zijn helder, of ze waar zijn weet ik verder niet. Het zou kunnen. Maar dat lijkt me verder niets voor dit topic. In hoeverre zie jij het gevaar dat ds. Den Hengst signaleerde in jullie gemeente? Of zie je geen gevaar?

Ik geloof persoonlijk niet dat de gezondheid van een gemeente afhangt van de bevindelijkheidsgraad van de prediking, of hoe doorwrocht de bekering is geweest of hoe makkelijk men aan het avondmaal gaat. Dat zijn factoren die benoemd worden vanuit het perspectief dat behoudende gemeenten beter in staat zouden zijn om een zekere rechtzinnigheid vast te houden. Ik geloof niet dat die rechtzinnigheid vastgehouden wordt door middel van een bevindelijke traditie en het niet licht nemen van het geloofsleven, maar doordat er in die gemeenten een groot besef is over het punt van wereldgelijkvormigheid en er een daadwerkelijke erkenning hoe verwoestend wereldgelijkvormigheid is voor het persoonlijke geloofsleven en het gezond functioneren van een plaatselijke gemeente. Persoonlijk denk ik dat bijvoorbeeld ongehoorzaamheid aan het kerkelijke gezag, twistgierigheid en het door mij eerder genoemde shop-gedrag eigenlijk uitvloeisels zijn van een egoïstische benadering van het gemeente-zijn, oftewel individualisme, wat op dit moment als een positieve uitgangspunt wordt behandeld in de niet-christelijke wereld. Ik signaleer dat als een van de grootste problemen in de HHK. Je ziet bijvoorbeeld het aantal scheidingen groeien en je bemerkt in de omgang van de scheidende stelletjes een ik-gerichte benadering van het huwelijk. Ik word er beter op bij een scheiding, dus mag ik scheiden. Zo denkt de wereld ook.
Aan de linkse zijde van de kerkelijke kaart van Nederland zie je wereldgelijkvormigheid meer in de vorm van liefde voor het uitgaansleven en mediagebruik. Aan de rechterzijde blijft materialisme een groot probleem. Uiteindelijk is al dat terug te brengen aan het ik-gerichte hier-en-nu-gedachte. Ik moet mijn vleselijke zintuigen bevredigen. Ik leef nu en denk niet na over de eeuwigheid, of over mijn naaste, tenzij ik daar baat bij heb. De liefde voor God en voor de naaste mist. Ons hart verschilt geen procent van de wereldse buurman. Dat kunnen we verdoezelen met praise of een zwart pak, maar als dat niet veranderd, dan zijn we allemaal gelijk. Daar kan geen bevindelijke of evangelische benadering tegen op. Enkel de erkenning dat we falen in onze werken en ons leven daadwerkelijk weer op God (in)richten en Hem vragen: "Wat wilt U dat ik doen zal?" zal onze kerken toekomst geven voor ons nageslacht. Nu bestaan we als gemeenten vooral op basis van bestaande kerkelijke structuren, maar dat is geen fundament om het nog 100 jaar mee vol te houden. Het moet kerkelijk breed echt worden, want anders zal de volgende generatie besluiten dat ons wereldse bestaan ook wel buiten de kerk gedaan kan worden.

[Erasmiaan]

Je beschouwingen zijn helder, of ze waar zijn weet ik verder niet. Het zou kunnen. Maar dat lijkt me verder niets voor dit topic. In hoeverre zie jij het gevaar dat ds. Den Hengst signaleerde in jullie gemeente? Of zie je geen gevaar?

Ik geloof persoonlijk niet dat de gezondheid van een gemeente afhangt van de bevindelijkheidsgraad van de prediking, of hoe doorwrocht de bekering is geweest of hoe makkelijk men aan het avondmaal gaat. Dat zijn factoren die benoemd worden vanuit het perspectief dat behoudende gemeenten beter in staat zouden zijn om een zekere rechtzinnigheid vast te houden. Ik geloof niet dat die rechtzinnigheid vastgehouden wordt door middel van een bevindelijke traditie en het niet licht nemen van het geloofsleven, maar doordat er in die gemeenten een groot besef is over het punt van wereldgelijkvormigheid en er een daadwerkelijke erkenning hoe verwoestend wereldgelijkvormigheid is voor het persoonlijke geloofsleven en het gezond functioneren van een plaatselijke gemeente. Persoonlijk denk ik dat bijvoorbeeld ongehoorzaamheid aan het kerkelijke gezag, twistgierigheid en het door mij eerder genoemde shop-gedrag eigenlijk uitvloeisels zijn van een egoïstische benadering van het gemeente-zijn, oftewel individualisme, wat op dit moment als een positieve uitgangspunt wordt behandeld in de niet-christelijke wereld. Ik signaleer dat als een van de grootste problemen in de HHK. Je ziet bijvoorbeeld het aantal scheidingen groeien en je bemerkt in de omgang van de scheidende stelletjes een ik-gerichte benadering van het huwelijk. Ik word er beter op bij een scheiding, dus mag ik scheiden. Zo denkt de wereld ook.
Aan de linkse zijde van de kerkelijke kaart van Nederland zie je wereldgelijkvormigheid meer in de vorm van liefde voor het uitgaansleven en mediagebruik. Aan de rechterzijde blijft materialisme een groot probleem. Uiteindelijk is al dat terug te brengen aan het ik-gerichte hier-en-nu-gedachte. Ik moet mijn vleselijke zintuigen bevredigen. Ik leef nu en denk niet na over de eeuwigheid, of over mijn naaste, tenzij ik daar baat bij heb. De liefde voor God en voor de naaste mist. Ons hart verschilt geen procent van de wereldse buurman. Dat kunnen we verdoezelen met praise of een zwart pak, maar als dat niet veranderd, dan zijn we allemaal gelijk. Daar kan geen bevindelijke of evangelische benadering tegen op. Enkel de erkenning dat we falen in onze werken en ons leven daadwerkelijk weer op God (in)richten en Hem vragen: "Wat wilt U dat ik doen zal?" zal onze kerken toekomst geven voor ons nageslacht. Nu bestaan we als gemeenten vooral op basis van bestaande kerkelijke structuren, maar dat is geen fundament om het nog 100 jaar mee vol te houden. Het moet kerkelijk breed echt worden, want anders zal de volgende generatie besluiten dat ons wereldse bestaan ook wel buiten de kerk gedaan kan worden.

100% mee eens. We hebben voorbeelden nodig, ook van mensen die in eenvoudigheid leven maar waar wat vanuit gaat. Dus nog niet eens zo zeer in het geestelijke maar ook in het menselijke.

[refo]

Ik heb het idee dat kaw het meer over het Voorbeeld heeft.

[Kaw]

100% mee eens. We hebben voorbeelden nodig, ook van mensen die in eenvoudigheid leven maar waar wat vanuit gaat. Dus nog niet eens zo zeer in het geestelijke maar ook in het menselijke.

&

Ik heb het idee dat kaw het meer over het Voorbeeld heeft.

Ik zou het nog dichter bij willen brengen. We hebben nodig dat we voorbeelden zijn. Dat brengt mij persoonlijk in grote verlegenheid naar God en de naaste, want ik ben geen voorbeeld. Nooit op het forum geweest en in het echt is dat helaas niet anders. Toch wil het Voorbeeld dat we voorbeelden worden. Hij wil het niet alleen, maar heeft ook nog eens Zijn Geest uitgestort om dat mogelijk te maken. Laten we daarvoor bidden. Ik kan persoonlijk getuigen dat de Heilige Geest dit werkt, want toen ik 8 was heb ik er om gebeden en dat heeft mijn leven veranderd. Ik zal het weer dagelijks gaan doen, in de hoop een zout te mogen zijn zoals God dat voor ogen heeft.

[Afgewezen]

Je kunt fulmineren tegen shopgedrag natuurlijk, maar ben jij gebleven in de kerk waarin je bent grootgebracht, Kaw?

[Kaw]

Je kunt fulmineren tegen shopgedrag natuurlijk, maar ben jij gebleven in de kerk waarin je bent grootgebracht, Kaw?

(Vanwaar je irritatie Afgewezen?) Ik heb eerlijk gezegd me dat ook wel eens afgevraagd, maar persoonlijk ben ik toch tot de conclusie gekomen dat een gemengde verkering mag leiden tot verhuizing naar een ander kerkverband, of je moet gemengde verkeringen gaan verbieden. We hebben als stel heel veel moeite gehad met het verlaten van onze oude gemeenten en het heeft ons 3 verkeringsjaren twijfels, onderzoek en gebed gekost voordat we besloten om een ander kerkverband te gaan bezoeken en soms nog stellen we onszelf de vraag of we er wel goed aan hebben gedaan. Ook niet iedereen die van kerkverband wisselt (al is het zonder gemengde verkering) is per definitie een shopper. Er zit een verschil tussen mensen die met schroom en zonder ruzie van kerkverband veranderen en mensen die al jaren her en der kerkten en dan maar eens op aandringen van een kerkenraad besluiten zich aan te sluiten bij de gemeente waar ze zich het beste 'thuis voelen'.

[Afgewezen]

Je kunt fulmineren tegen shopgedrag natuurlijk, maar ben jij gebleven in de kerk waarin je bent grootgebracht, Kaw?

(Vanwaar je irritatie Afgewezen?) Ik heb eerlijk gezegd me dat ook wel eens afgevraagd, maar persoonlijk ben ik toch tot de conclusie gekomen dat een gemengde verkering mag leiden tot verhuizing naar een ander kerkverband, of je moet gemengde verkeringen gaan verbieden. We hebben als stel heel veel moeite gehad met het verlaten van onze oude gemeenten en het heeft ons 3 verkeringsjaren twijfels, onderzoek en gebed gekost voordat we besloten om een ander kerkverband te gaan bezoeken en soms nog stellen we onszelf de vraag of we er wel goed aan hebben gedaan. Ook niet iedereen die van kerkverband wisselt (al is het zonder gemengde verkering) is per definitie een shopper. Er zit een verschil tussen mensen die met schroom en zonder ruzie van kerkverband veranderen en mensen die al jaren her en der kerkten en dan maar eens op aandringen van een kerkenraad besluiten zich aan te sluiten bij de gemeente waar ze zich het beste 'thuis voelen'.

Nou, ik ben niet echt geïrriteerd, maar ik denk dat het voor iemand die redelijk goed kan kerken in zijn gemeente wel makkelijk praten is om met de vinger naar anderen te wijzen.
En waarschijnlijk zitten er tussen de twee soorten mensen die jij noemt nog wel meerdere varianten. Misschien is begrip soms meer op zijn plaats dan het elkaar veroordelen.
Natuurlijk is het de ideale situatie dat je een trouw lid ben van je eigen gemeente enz., maar de praktijk kan het je soms knap lastig maken.