Dat behoor je niet te geloven
René van Woudenberg







René van Woudenberg, hoogleraar ken- en zijnsleer aan de Vrije Universiteit, leidt
tweewekelijks een oefening in het denken.

We zeggen vaak dingen als 'Dat moet je niet geloven', 'Dat behoor jij te weten' en 'Je zou beter moeten weten'.
Zo moet je niet geloven wat in Privé staat, noch de dagelijkse horoscopen of wat neonazi's over de gaskamers
beweren. Wethouders behoren te weten wat de wet zegt, ouders waar hun kinderen uithangen en docenten wat de
belangrijkste feiten en theorieën in hun vakgebied zijn. Tenslotte: wie denkt dat de koning van Frankrijk kaal is,
zou beter moeten weten.

Dit is een eerste feit dat ik constateer: we gaan ervan uit dat we plichten hebben ten aanzien
van wat we geloven en weten: sommige dingen behoren we niet te geloven, andere juist wel,
we behoren sommige dingen te weten, andere juist niet. Ik noem dit Feit 1.

Feit 1 lijkt tamelijk onopmerkelijk. Maar dat is het niet. Dat blijkt wanneer we nog twee feiten
constateren.

Feit 2: we kunnen slechts plichten hebben waar we keuzes kunnen maken. Ik heb geen plicht om
een bepaalde lengte te hebben. Waarom niet? Omdat ik ten aanzien van mijn lengte geen enkele
keuze kan maken. Daarom zou het vreemd zijn mij te verwijten dat ik 1,94 meter ben, net zo
vreemd als om een astronoom te verwijten dat de aarde slechts één maan heeft, of Erwin Krol
dat we de afgelopen winter geen Elfstedentocht hebben gehad.

Ik ben wel verplicht de boeken binnen een bepaalde termijn naar de bibliotheek terug te
brengen, en die plicht heb ik onder meer omdat ik kan kiezen die boeken terug te brengen of niet
terug te brengen. (Als ik ze niet terug kon brengen, bijvoorbeeld omdat een ander dat al voor me
gedaan heeft, zou ik die plicht ook niet hebben). Dat is het tweede feit: we hebben slechts
plichten waar we keuzes kunnen maken.

Feit 3 is echter dat we ten aanzien van wat we geloven geen keuzes kunnen maken. Ik zit nu
achter mijn pc maar ik kan niet, door een wilsbesluit, mezelf ertoe brengen te geloven dat ik nu
in de Zwitserse bergen aan het klimmen ben.

Ik geloof dat twee maal twee vier is, maar ik heb er niet voor gekozen dat te doen. Ik geloof dat
eerlijkheid beter is dan oneerlijkheid maar niet omdat of nadat ik ervoor gekozen heb. Ook heb ik
er nooit voor gekozen te geloven dat Willem de Zwijger geen natuurlijke dood is gestorven maar
toch geloof ik dat.

En jij, lezer, ga eens bij jezelf na of je ooit ervoor gekozen hebt om het één of ander te geloven.
Ik vermoed dat je in eerste instantie zult denken dat je zoiets wel eens hebt gedaan. Maar ik
denk dat de voorbeelden die je geneigd bent te noemen, op de keper beschouwd geen
tegenvoorbeelden zijn tegen hetgeen ik beweer. Je zult misschien zeggen 'Ik wilde iets meer
weten over de Chinese Muur en toen heb ik besloten boeken erover te gaan lezen; en nu geloof
ik dat hij langer is dan 500 km, dat bij de bouw ervan honderden bouwlieden zijn gesneuveld, dat
grote delen nu in verval zijn, enz.' Maar dit is geen tegenvoorbeeld. Want je hebt er niet voor
gekozen te geloven dat de Muur langer is dan 500 km; nee, waarvoor je gekozen hebt, is om
boeken over de Muur te lezen. En toen je die boeken gelezen had, bleek op een goed moment
dat je geloofde dat hij langer dan 500 km is.

Een ander mogelijk tegenvoorbeeld is afkomstig uit de bekeringsliteratuur. Daar overheerst soms
de taal van de keuze: ,,Op dat moment heb ik ervoor gekozen om in God te geloven'' of ,,Toen
besloot ik te geloven wat Christus zegt''. In andere boeken is de taal van keuze juist afwezig.
,,Ik werd overweldigd door Gods liefde'', zegt de een, ,,Er was voor mij geen ontsnappen aan de
persoon van Christus'', schrijft een ander.

Ik denk dat ook de eerste twee uitspraken geen tegenvoorbeeld tegen mijn stelling zijn. Wie
zegt ervoor te kiezen in God of Christus te geloven, die zegt, denk ik, in feite dat hij gelooft dat
God er is, of dat zij gelooft dat Christus te vertrouwen is. De gemaakte keuze betreft het actief
en actueel plaatsen van het vertrouwen op God en Christus. De keuze betreft niet het geloof in
het bestaan van God. Daarvoor kun je niet kiezen. De keuze betreft bijvoorbeeld een belofte die
je besluit serieus te nemen, zoals je besluiten kunt om op een eens gedane uitnodiging ('Je bent
altijd welkom') in te gaan.

Dan nu de crux van deze overwegingen. Ik heb drie feiten geconstateerd. Feit 1: we zeggen dat
we bepaalde dingen behoren te geloven en andere niet. Feit 2: we kunnen slechts plichten
hebben waar we keuzes kunnen maken. Feit 3: we kunnen er niet voor kiezen om bepaalde
dingen te geloven en andere niet.

Het punt dat ik wil maken, is denk ik nu wel duidelijk: deze drie feiten lijken elkaar tegen te
spreken. Want als we niet kunnen kiezen om dit of dat te geloven, dan heeft het ook geen zin
om te zeggen dat we dit of dat niet behoren te geloven. Toch zeggen we dat. En als we zeggen
dat we dit of dat behoren te geloven, dan veronderstellen we dat we kunnen kiezen wat we
zullen geloven. En dat is niet het geval.

Dus is er de volgende denkopgave: is het inderdaad zo dat deze feiten elkaar weerspreken, of
zie ik iets over het hoofd? Zijn wat ik feiten noemde toch geen feiten? Voor wie nu heel hard aan
het werk wil gaan, zeg ik maar even: er is geen eenvoudige oplossing.

Daar is geen speld tussen te krijgen!

De feiten 2 en 3 die je noemt, zijn feitelijk onjuist.

"We kunnen slechts plichten hebben waar we keuzes kunnen maken". Was dat maar waar! Dan zou het leven er een stuk eenvoudiger op worden. Helaas gaat dit niet op. Weliswaar roept het een verontwaardigd gevoel op als je een plicht hebt die je niet kunt vervullen, maar dat wil niet zeggen dat die plicht dan vervalt.

Een voorbeeld. Ieder heeft de plicht in Christus te geloven. Maar dat staat je niet vrij. Dit ontslaat je echter niet van je plicht te geloven.

Een ander voorbeeld. Een EHBO-'er heeft de plicht andere mensen te redden. Als hij daartoe niet bij machte is, bijvoorbeeld omdat hij niet bij een slachtoffer kan komen, is hij van die plicht nog niet ontslagen!

"Je kunt niet kiezen om iets te geloven" is ook niet waar. Wanneer iemand mij iets onwaarschijnlijks vertelt, kan ik ervoor kiezen hem te geloven of niet.
Iemand kan ervoor kiezen in God te geloven, of niet. De mens heeft nu eenmaal een vrije wil! Hij is geen machine.

Overigens nog een opmerking: dit alles betreft een rationeel systeem. Bij deze een waarschuwing om dat niet op zaken van geloof en christendom toe te passen!

Een voorbeeld: "De Bijbel is onfeilbaar". Dit betekent echter niet dat er geen fouten in de Bijbel zouden staan! Er staan er talloze in, denk maar aan de opstandingsverhalen, verkeerde citaten uit het Oude Testament etc. Toch is de Bijbel een betrouwbaar boek, en zeer geschikt om zijn doel te volbrengen. Alle fouten die erin staan, zijn blijkbaar niet van belang. De Bijbel is Gods Woord, maar door mensen geschreven. Een voorbeeld: Onlangs hoorde ik dat Calvijn over Markus zei, dat die zo slordig met z'n tijd was.

Dat wij zo gefocust zijn op 'het moet kloppen' en 'het moet met ons verstand in overeenstemming te brengen zijn' is puur westers, een erfenis van Descartes etc. Andere volken vragen zich verbaasd af: 'waar maak je je druk om?' Als je erover nadenkt, is het ook dwaasheid om geloof etc. in een voor ons denken kloppend systeem in te brengen. Dat zou puur geloof in je eigen verstand zijn, en ik ben er niet zo zeker van dat dat zo betrouwbaar is. Is dat niet verduisterd, onbetrouwbaar? De logica is helder, maar is alles in logica te vatten?

Oorspronkelijk gepost door Zoeker
Een voorbeeld: "De Bijbel is onfeilbaar". Dit betekent echter niet dat er geen fouten in de Bijbel zouden staan! Er staan er talloze in, denk maar aan de opstandingsverhalen, verkeerde citaten uit het Oude Testament etc. Toch is de Bijbel een betrouwbaar boek, en zeer geschikt om zijn doel te volbrengen. Alle fouten die erin staan, zijn blijkbaar niet van belang. De Bijbel is Gods Woord, maar door mensen geschreven. Een voorbeeld: Onlangs hoorde ik dat Calvijn over Markus zei, dat die zo slordig met z'n tijd was.

Staan er fouten in de bijbel?
Verklaar je nader.
Misschien een paar drukfouten in de vertaling?

Oorspronkelijk gepost door Zoeker
De feiten 2 en 3 die je noemt, zijn feitelijk onjuist.

Dat vraag ik me af

"We kunnen slechts plichten hebben waar we keuzes kunnen maken". Was dat maar waar! Dan zou het leven er een stuk eenvoudiger op worden. Helaas gaat dit niet op. Weliswaar roept het een verontwaardigd gevoel op als je een plicht hebt die je niet kunt vervullen, maar dat wil niet zeggen dat die plicht dan vervalt.

Een voorbeeld. Ieder heeft de plicht in Christus te geloven. Maar dat staat je niet vrij. Dit ontslaat je echter niet van je plicht te geloven.

Een ander voorbeeld. Een EHBO-'er heeft de plicht andere mensen te redden. Als hij daartoe niet bij machte is, bijvoorbeeld omdat hij niet bij een slachtoffer kan komen, is hij van die plicht nog niet ontslagen!

Hierbij mijn antwoord: Ik geloof niet dat de plicht van een EHBO'er is om ten alle tijde andere mensen te redden. Ik geloof dat het de plicht van ieder mens is om mensen te redden naar zijn mogelijkheden. Waar geen mogelijkheid is, is geen plicht.

Hetzelfde geldt voor je voorbeeld uit de Bijbel, wij worden niet gestraft voor wat we niet konden doen. (Hierbij moet er ook opgemerkt worden dat we misschien ons individualistische beeld moeten laten varen).

"Je kunt niet kiezen om iets te geloven" is ook niet waar. Wanneer iemand mij iets onwaarschijnlijks vertelt, kan ik ervoor kiezen hem te geloven of niet.
Iemand kan ervoor kiezen in God te geloven, of niet. De mens heeft nu eenmaal een vrije wil! Hij is geen machine.

Hoe graag ik het ook wil, ik kan niet geloven in paarse olifanten die vanuit de stand op hun linkerachterpoot, een salto maken en daarbij apen eten. De wil heeft niet de macht over het geloof. Dat de mens geen machine is geloof ik ook, maar er zit heel wat tussen machine en volkomen vrije wil, die de hele mens bestuurt.

Vaya con Dios,

parsifal

Oorspronkelijk gepost door Gerrie

Staan er fouten in de bijbel?
Verklaar je nader.
Misschien een paar drukfouten in de vertaling?

Soms hebben we al geen goede handschriften meer: Denk aan Matt 27:9
Calvijn zegt hierover: Then was fulfilled what was spoken by Jeremiah the prophet. How the name of Jeremiah crept in, I confess that I do not know nor do I give myself much trouble to inquire. The passage itself plainly shows that the name of Jeremiah has been put down by mistake, instead of Zechariah, (11:13;)