Het blijft natuurlijk lastig om voor de gehele periode die de Bijbel bestrijkt aan te geven wat een huwelijk precies is. Het hangt nogal af van de context. Toch zijn er denk ik dat er een aantal constantes aan te wijzen:
- Een man en een vrouw geven publiekelijk te kennen dat ze bij elkaar horen.
- De gemeenschap waartoe ze behoren erkent hun verbintenis eveneens publiekelijk.
- Het publieke karakter brengt met zich mee dat er een soort ceremonie plaatsvindt.
- De verbintenis is levenslang.
- De partners binnen die verbintenis hebben een exclusieve seksuele relatie.
Als ik dit lijstje bekijk, dan voldoet (gaan) samenwonen meestal wel aan het eerste kenmerk. Het stelletje vertelt waarschijnlijk al een tijd van te voren dat ze gaan samenwonen. Er moet tenslotte ook voor samenwonen het een en ander geregeld worden. Iedereen hier kent ws. wel het dilemma wat je moet zeggen tegen iemand die je stralend vertelt dat hij of zij gaat samenwonen.
Aan het tweede punt kun je twijfelen bij samenwonen. Meestal zal de gemeenschap waartoe ze behoren (ouders, familie, vrienden) er geen probleem mee hebben, en hun verbintenis ook erkennen in de zin dat ze weten en accepteren dat die twee bij elkaar horen. Misschien vertellen de ouders het wel vol trots aan een ieder die het horen wil. Wanneer is iets precies publiekelijk? Wat te denken van een geregistreerd partnerschap, bijvoorbeeld? Daar erkent de gemeenschap toch de verbintenis van twee mensen?
En hoe zit het wat dit aspect betreft met een huwelijk waarmee de omgeving van het stel niet instemt? Wij zijn gewend dat meerderjarigen zonder toestemming kunnen trouwen en dat zo'n huwelijk geldig is. Maar kun je bijbels gezien hard maken dat een goedkeurend stempeltje van een onpersoonlijke trouwambtenaar wel een 'door de gemeenschap erkend' huwelijk betekent, terwijl een vader die zijn dochter feliciteert met haar plan om samen te gaan wonen dat niet is?
Het derde punt, een officiele ceremonie, bestaat niet bij samenwonen. In de praktijk is dit het meest in het oog springende verschil tussen trouwen en samenwonen. Tegelijk is principieel gezien het minst belangrijke verschil, in mijn ogen althans.
Het vierde punt hoeft praktisch gezien geen verschil te zijn tussen samenwonen en trouwen. Ik heb collega's die al tientallen jaren samenwonen en niet van plan zijn uit elkaar te gaan. Maar vaak hoor of merk je toch dat samenwonen een 'proefperiode' is, dat de partners er meer of minder bewust rekening mee houden dat het uit kan gaan. In dat geval is er een beslissend verschil met het huwelijk, denk ik. En zelfs als samen gaat wonen met het idee dat je nooit meer uit elkaar gaat, is het signaal dat je afgeeft naar je omgeving niet eenduidig.
Formeel gezien zou je ook kunnen zeggen dat er hierin een verschil bestaat, omdat een huwelijk meestal gepaard gaat met een expliciete en openbare belofte van levenslange trouw en een samenlevingscontract niet. Echter, ook bij het al genoemde huwelijk van Izak hoor je niets over beloften, en ik kan me eigenlijk niet voor de geest halen dat ergens in de Bijbel over huwelijksbeloften wordt gesproken. Toch vind ik het aspect van het publiek levenslang trouw beloven zelf het meest zwaarwegende punt.
Het vijfde punt levert geen verschillen op. Voor zover ik kan zien, wordt vreemdgaan vandaag de dag over het algemeen in een samenwoonrelatie net zo min geaccepteerd als in een huwelijk. Misschien bestaan er samenwonenden die er geen probleem van maken, maar er bestaan ook 'open huwelijken'. Bovendien is seks geen absoluut dwingend kenmerk van een huwelijk of samenwoonrelatie: niemand zal zeggen dat een huwelijk waarin geen seks (meer) plaatsvindt, geen huwelijk is. Aan de andere kant betekent overspel ook niet automatisch het einde van het huwelijk.
Kortom, het belangrijkste verschil lijkt mij te zijn dat je in een huwelijk expliciet zegt dat je levenslang bij elkaar zult blijven, terwijl gaan samenwonen nog steeds iets voorlopigs uitstraalt. Het officiele karakter van een huwelijk is denk ik secundair, hoewel niet onbelangrijk. Het verschil is op dit punt ook 'vloeiender': in sommige gevallen in de Bijbel wordt er met heel weinig ceremonie getrouwd, en tegenwoordig hebben we zoiets als 'officieel samenwonen'.
Op het moment dat iedereen er vanuit gaat dat een stel dat gaat samenwonen elkaar levenslang trouw zal blijven, denk ik dat het heel lastig is om hard te maken dat je een handtekening van een trouwambtenaar nodig hebt. Maar ik vermoed dat dat moment nooit zal komen.