Muziekinstrumenten in eredienst, uit: Vraag over GGiN

[Hendrikus]

Maar waar gaat het tenslotte om? Wat moet in de belangstelling staan: Het gepredikte Woord of het orgelspel van een mens? Je doet het voorkomen dat die arme organisten niet genoeg aan bod kwamen? Ik dacht dat het Woord nog altijd belangrijker was orgelspel. Het orgel heeft slechts een dienende taak: De gemeentezang begeleiden. En als een predikant een ruim bediend wordt van Boven zou dat voor het orgelspel moeten wijken?

Opdat het alles (weet je wel, A L L E S) met orde en ere moge geschieden.

Dat is wel doorgaans de weg, maar er zijn uitzonderingen. Als de Geest in de raderen is mogen we die toch niet hinderen?

Joho, maar nu even nuchter: wat heeft het voor zin om, als de preek tien minuten is uitgelopen, te roepen "zonder voor- en naspel"? Die twintig seconden doen het 'm dan toch ook niet meer?

[ejvl]

Ik citeer een stuk van Sietze de Vries over muziek in de eredienst die de moeite waard is om te lezen:

Stel je voor: je geniet van een beroemde film; een groots epos zoals ‘The godfather’, ‘Lord of the rings’, ‘Braveheart’ of ‘Gladiator’. Probeer je nu de muziek eens voor te stellen die klinkt op het moment dat er iets indrukwekkends plaatsvindt. Bijna zonder uitzondering hoor je dan een orkest, dat grootse symfonisch
e klanken laat horen. Met name de beroemde films die vraagstukken over leven en dood, goed en kwaad en diepe menselijke emoties als thema hebben, laten ons niet alleen goede acteurs aan het werk zien, maar hebben vaak ook een uitstekende soundtrack, die van niet te onderschatten betekenis is voor het eindresultaat van de film. De ‘themesong’ wordt een onlosmakelijk deel van de film en verleent het een heel eigen identiteit.

Dit impliceert dat muziek –en dus ook kerkmuziek- een niet te onderschatten werking heeft.
Los van Bijbelse vraagstukken over muziek, kun je objectief vaststellen dat er een wezenlijke invloed van uitgaat. Muziek is niet een algemeen, levenloos transportmiddel, waar je iedere tekst op kunt vervoeren en wat voor elke gelegenheid gebruikt kan worden. Er is muziek ter verstrooiing, er is muziek om iets luister bij te zetten, er is achtergrondmuziek, er is treurmuziek: elke muzieksoort heeft zijn eigen functie, werking en kwaliteit. Daarom is er ook muziek die de eeuwen trotseert en muziek die in korte tijd weer uit de hitparade en het collectieve geheugen verdwenen is.

Het lijkt soms wel of we ons dat helemaal niet bewust zijn als we praten over muziek in de eredienst. Veel discussies over kerkmuziek gaan over zaken als ‘laagdrempeligheid’, ‘eigentijdsheid’ en ‘herkenbaarheid’. Je moet je thuis voelen in de kerk en daarom moet de sfeer van thuis ook daar te vinden zijn, inclusief een lekker zittende stoel, een TV scherm en herkenbare muziek.
Maar wat maakt een goede film nu eigenlijk tot een succes? Is het niet juist het element van vervreemding; het even uit het gewone leven stappen om een avontuur mee te maken? In de film gebeuren de meest spannende dingen, die je zelf nooit meemaakt of zou durven, maar de film geeft je –mede door de muziek- als het ware plaatsvervangend deze emoties mee.

En zo kom ik op een profane manier bij het eigenlijke onderwerp. Want is de eredienst niet bij uitstek de plaats waar we boven het dagelijks bestaan uitgetild moeten worden? Moeten we daar niet nadenken over leven en dood, goed en kwaad? Mogen we daar niet collectief gedenken en vieren? Identiteit is daarom van groot belang: als kerk herkenbaar zijn in de wereld. En het gaat niet alleen om het hier en nu; we hebben een lange traditie die teruggaat tot de tijd van de Bijbel. Bovendien zijn we verbonden met de vele Christenen die ons zijn voorgegaan en die nu een hemelse liturgie vieren. En ook voor de toekomst hebben we zeggingskracht, omdat we een nieuwe, betere wereld verwachten. Hier kan geen filmscript tegenop!

Dit alles lijkt me al meer dan genoeg reden om de muzikale invulling van onze erediensten serieus te nemen. Als we genoegen nemen met ‘hypes’, die in korte tijd versleten zijn, kunnen we de band met het verleden, naar de toekomt en naar boven nooit waarmaken. Wat is het mooi als Luther en Calvijn hun invloed terugzien en horen in de structuur en de muziek van een kerkdienst anno 2012! Wat een rijkdom als je merkt dat Kyrie en Gloria wereldwijd herkenbaar zijn en ver over kerk- en landgrenzen heen al eeuwenlang te horen zijn! Wat is het onbetaalbaar als liederen die je als kind leerde ook nog deel uitmaken van de kerkgemeenschap wanneer je oud geworden bent! Het is deel van je identiteit geworden en met vele anderen heb zo je geloof verinnerlijkt en geuit.

Ik zeg niet dat alles bij het oude moet blijven en dat ‘vroeger’ alles beter was. Wel denk ik graag conservatief. Daar bedoel ik mee, dat als iets zijn waarde bewezen heeft, het in ere gehouden moet worden. Komt er iets nieuws dat beter is: aanvaard het als een geschenk. Maar voeg het geschenk toe aan de enorme schatkist die we hebben en zuinig dienen te bewaren en gebruiken.
Maar daarmee kom ik op een heikel punt: wie bepaalt wanneer iets beter is? Het woord ‘kwaliteit’ is heden ten dage in kerkelijke kringen welhaast taboe. De vanzelfsprekendheid waarmee er in de Bijbel gesproken wordt over vakmanschap rondom de eredienst, lijkt bij de kerk van nu verdwenen te zijn. Door de kerkgeschiedenis heen komen we de meest getalenteerde kunstenaars tegen in de kerk. Praktisch alle schilders, architecten en componisten van naam maakten religieuze kunst. Na de Verlichting zien we de ‘autonome kunstenaar’ opkomen: de mens wil zichzelf tot god zijn. Veel kerken hebben hier op hun beurt averechts op gereageerd en hebben de kunst steeds meer verbannen uit hun gelederen.

Anno 2012 hebben we in Nederland een situatie waarbij een groot deel van de mensen die je in musea ziet en in het Concertgebouw tegenkomt niet christelijk zijn. De beste vertolkingen van beroemde kerkmuziek hoor je vaak van artiesten die zelf niets met de boodschap hebben.
Bioscopen en theaters zitten vol om menselijke prestaties te vieren. De kerken lopen leeg en proberen van alles om toch nog maar mensen te trekken. Ondertussen is er een blijvend en groeiend besef van religie, in wat voor vorm dan ook. Mag ik het volgende suggereren?

Allereerst: we weten dat het Evangelie niet een boodschap is die de mensheid zomaar aanspreekt. Sterker nog: het is een dwaasheid voor de wereld. Probeer dit niet te verbloemen door zoveel mogelijk op de platte consumptiecultuur van deze tijd in te spelen. Mensen die open staan voor het Evangelie beseffen dat we niet leven voor het hier en nu en voor onszelf. Mogen we in de erediensten opgetild worden tot een niveau dat de alledaagsheid ontstijgt? Mogen we daar woorden en muziek horen die we misschien niet direct begrijpen, maar die ons werkelijk iets te zeggen hebben? Mag het soms ook gewoon stil zijn? Mogen we daar genieten van kwaliteit in vorm, woord en muziek die ons iets dichter bij de volmaaktheid van God brengen? Kunnen we kunstenaars weer inspireren om in dienst van de kerk te creëren: iets wat bij uitstek een gift van onze Schepper is? Door schoonheid kunnen we naderen tot het heilige.

[refo]

Och, bij ons is alles nog onder controle.
Die problemen kennen we niet. De kerken zitten nog vol, wie er ook orgelspeelt.

[-DIA-]

Maar waar gaat het tenslotte om? Wat moet in de belangstelling staan: Het gepredikte Woord of het orgelspel van een mens? Je doet het voorkomen dat die arme organisten niet genoeg aan bod kwamen? Ik dacht dat het Woord nog altijd belangrijker was orgelspel. Het orgel heeft slechts een dienende taak: De gemeentezang begeleiden. En als een predikant een ruim bediend wordt van Boven zou dat voor het orgelspel moeten wijken?

Opdat het alles (weet je wel, A L L E S) met orde en ere moge geschieden.

Dat is wel doorgaans de weg, maar er zijn uitzonderingen. Als de Geest in de raderen is mogen we die toch niet hinderen?

Joho, maar nu even nuchter: wat heeft het voor zin om, als de preek tien minuten is uitgelopen, te roepen "zonder voor- en naspel"? Die twintig seconden doen het 'm dan toch ook niet meer?

Dat weet je niet! Je weet misschien ook wel dat in Enter eens een dominee preekte die niet kon ophouden? Hij voelde dat hij door moest gaan, en dat er een mens bekeerd moest worden. Dat is ook gebeurd. Als het God behaagd dat 20 minuten na de 'onze' tijd te doen, wie zijn wij dan om dat tegen te staan!? Anders zijn we niet anders dan wederstanders van Gods Geest, ook al zullen we dat met ons tegenwerken toch niet kunnen breken.

[Hendrikus]

Dat weet je niet! Je weet misschien ook wel dat in Enter eens een dominee preekte die niet kon ophouden? Hij voelde dat hij door moest gaan, en dat er een mens bekeerd moest worden. Dat is ook gebeurd. Als het God behaagd dat 20 minuten na de 'onze' tijd te doen, wie zijn wij dan om dat tegen te staan!? Anders zijn we niet anders dan wederstanders van Gods Geest, ook al zullen we dat met ons tegenwerken toch niet kunnen breken.

Dat was de vraag niet. De vraag was, wat die 20 seconden voorspel nog uitmaken als de preek toch al 10 of 20 minuten is uitgelopen. Dus wat voor zin het heeft om dan nog te roepen "Zonder voor- en naspel".

[eilander]

Dat weet je niet! Je weet misschien ook wel dat in Enter eens een dominee preekte die niet kon ophouden? Hij voelde dat hij door moest gaan, en dat er een mens bekeerd moest worden. Dat is ook gebeurd. Als het God behaagd dat 20 minuten na de 'onze' tijd te doen, wie zijn wij dan om dat tegen te staan!? Anders zijn we niet anders dan wederstanders van Gods Geest, ook al zullen we dat met ons tegenwerken toch niet kunnen breken.

Dat was de vraag niet. De vraag was, wat die 20 seconden voorspel nog uitmaken als de preek toch al 10 of 20 minuten is uitgelopen. Dus wat voor zin het heeft om dan nog te roepen "Zonder voor- en naspel".

Dit is allemaal al eerder aan bod gekomen. Maar evengoed: ik vind inderdaad dat een dominee zich niet moet bemoeien met de organist. Ik weet ook niet of het alleen maar het tijdsaspect is dat een rol speelt hierbij. Of dat ook de organist dan niet in de smaak valt bij de dominee.....

Verder, maar dan dwalen we af: het kan natuurlijk gebeuren dat een predikant langer door MOET preken. Dat zal dan wel een uitzonderlijk geval zijn. Bij sommige predikanten weet je gewoon van tevoren dat ze een half uur langer door gaan. Dat heeft hier niks mee te maken vind ik.

[MarthaMartha]

Dat is wel doorgaans de weg, maar er zijn uitzonderingen. Als de Geest in de raderen is mogen we die toch niet hinderen?

Joho, maar nu even nuchter: wat heeft het voor zin om, als de preek tien minuten is uitgelopen, te roepen "zonder voor- en naspel"? Die twintig seconden doen het 'm dan toch ook niet meer?

Dat weet je niet! Je weet misschien ook wel dat in Enter eens een dominee preekte die niet kon ophouden? Hij voelde dat hij door moest gaan, en dat er een mens bekeerd moest worden. Dat is ook gebeurd. Als het God behaagd dat 20 minuten na de 'onze' tijd te doen, wie zijn wij dan om dat tegen te staan!? Anders zijn we niet anders dan wederstanders van Gods Geest, ook al zullen we dat met ons tegenwerken toch niet kunnen breken.

Maar stel nou dat het God behaagt om dat te doen in het overdenken van de psalm tijdens het voorspel als die al zachtkens wordt gezongen en overdacht terwijl de gemeente nog niet zingt.... wie zijn wij dan om dat tegen te staan? anders zijn we niet anders dan wederstanders van Zijn werk....

[Erasmiaan]

Maar goed, als een predikant lang doorpreekt en een organist gaat dan nog een uitgebreid voorspel spelen, dan erger ik me behoorlijk aan die organist. Die voelt het dan niet echt aan. Of nog een ergernis: een organist die bij de tussenzang geen voorspel geeft. Vaak komt de tussenzang behoorlijk abrupt. Als de organist dan gelijk inzet is de halve gemeente nog de psalm aan het opzoeken.

[Erasmiaan]

Dat is wel doorgaans de weg, maar er zijn uitzonderingen. Als de Geest in de raderen is mogen we die toch niet hinderen?

Joho, maar nu even nuchter: wat heeft het voor zin om, als de preek tien minuten is uitgelopen, te roepen "zonder voor- en naspel"? Die twintig seconden doen het 'm dan toch ook niet meer?

Dat weet je niet! Je weet misschien ook wel dat in Enter eens een dominee preekte die niet kon ophouden? Hij voelde dat hij door moest gaan, en dat er een mens bekeerd moest worden. Dat is ook gebeurd. Als het God behaagd dat 20 minuten na de 'onze' tijd te doen, wie zijn wij dan om dat tegen te staan!? Anders zijn we niet anders dan wederstanders van Gods Geest, ook al zullen we dat met ons tegenwerken toch niet kunnen breken.

Maar stel nou dat het God behaagt om dat te doen in het overdenken van de psalm tijdens het voorspel als die al zachtkens wordt gezongen en overdacht terwijl de gemeente nog niet zingt.... wie zijn wij dan om dat tegen te staan? anders zijn we niet anders dan wederstanders van Zijn werk....

Gods gewone weg is toch mensen te bekeren door de dwaasheid der prediking?

[WimA]

Het probleem is niet het - of de - muziekinstrument(en), het probleem is - wat ook hier weer overduidelijk blijkt - het ego wat achter het instrument plaats neemt.

[ejvl]

Maar stel nou dat het God behaagt om dat te doen in het overdenken van de psalm tijdens het voorspel als die al zachtkens wordt gezongen en overdacht terwijl de gemeente nog niet zingt.... wie zijn wij dan om dat tegen te staan? anders zijn we niet anders dan wederstanders van Zijn werk....

Ik ken iemand waar het orgelspel voor de preek, een preek voor die persoon werd en daar veel over kan vertellen wat er toen gebeurd is in het hart, dus ja dat kan zeker.

[-DIA-]

Maar goed, als een predikant lang doorpreekt en een organist gaat dan nog een uitgebreid voorspel spelen, dan erger ik me behoorlijk aan die organist. Die voelt het dan niet echt aan. Of nog een ergernis: een organist die bij de tussenzang geen voorspel geeft. Vaak komt de tussenzang behoorlijk abrupt. Als de organist dan gelijk inzet is de halve gemeente nog de psalm aan het opzoeken.

Een voorspel bij de tussenzang waren we tot rond 1985 niet gewend. Iedereen wist dat, en het was ook niet aan de organist om het wel of niet te doen, het was nu eenmaal zo de gewoonte.

[Hendrikus]

Maar goed, als een predikant lang doorpreekt en een organist gaat dan nog een uitgebreid voorspel spelen, dan erger ik me behoorlijk aan die organist. Die voelt het dan niet echt aan.

Helemaal mee eens. En helaas, het gebeurt. Met nog een lang naspel erachteraan ook....

Of nog een ergernis: een organist die bij de tussenzang geen voorspel geeft. Vaak komt de tussenzang behoorlijk abrupt. Als de organist dan gelijk inzet is de halve gemeente nog de psalm aan het opzoeken.

Die gewoonte ken ik ook nog van vroeger. Maar dat is niét de keuze van de organist! Dat moet zo, van de kerkenraad. Of het is een ongeschreven wet in die gemeente: bij de tussenzang géén voorspel. Tsja, zo zijn er wel meer rare gewoontes...

[-DIA-]

Maar stel nou dat het God behaagt om dat te doen in het overdenken van de psalm tijdens het voorspel als die al zachtkens wordt gezongen en overdacht terwijl de gemeente nog niet zingt.... wie zijn wij dan om dat tegen te staan? anders zijn we niet anders dan wederstanders van Zijn werk....

Ik ken iemand waar het orgelspel voor de preek, een preek voor die persoon werd en daar veel over kan vertellen wat er toen gebeurd is in het hart, dus ja dat kan zeker.

Dat kan ik me voorstellen. Als het een eerbiedig stichtend orgelspel is kan het als het ware een "voorrede" van de preek zijn, en ook nog een "narede"... Dan kan het uitleidend orgelspel soms nog veel zeggen...

[ejvl]

Maar goed, als een predikant lang doorpreekt en een organist gaat dan nog een uitgebreid voorspel spelen, dan erger ik me behoorlijk aan die organist. Die voelt het dan niet echt aan.

Helemaal mee eens. En helaas, het gebeurt. Met nog een lang naspel erachteraan ook....

Maar stel dat de organist een voorspel heeft voorbereid voor de tussenzang, het is iets langer als normaal maar het kan normaal gesproken nog net.
De dominee preekt dan een half uur langer wat soms gebeurd, er is een organist die niet zelf een voorspel kan bedenken maar alleen van papier speelt, dan is er dus ergernis voor het voorspel van de organist terwijl deze het keurig voorbereid heeft?
Een naspel vind ik niet functioneel, hooguit enkele akkoorden.

Dat kan ik me voorstellen. Als het een eerbiedig stichtend orgelspel is kan het als het ware een "voorrede" van de preek zijn, en ook nog een "narede"... Dan kan het uitleidend orgelspel soms nog veel zeggen...

Inderdaad, al is eerbiedig en stichtend een persoonlijk begrip.
Ik vind het bijvoorbeeld niet eerbiedig of stichtend om psalm 79:4 alleen met een holpijp+tremulant te spelen of psalm 150 met alle registers open, inclusief de cornet bijvoorbeeld.
Dan hoor ik liever een goed uitgewerkt trio.