Prof. dr. J. Hoek: Spreek terughoudend over uitverkiezing

[SecorDabar]

Beste Bookreader,
U schreef:

dat zulk een wijze van spreken over het openbaren van de Zoon, mij bekend voorkomt. Ds. F. Mallan sprak er ook zo over, herinner ik mij.

En dat deed de apostel Paulus ook: Galaten 1: 15 Maar wanneer het Gode behaagd heeft, Die mij van mijner moeders lijf aan afgezonderd heeft, en geroepen door Zijn genade,
16 Zijn Zoon in mij te openbaren, opdat ik Denzelven door het Evangelie onder de heidenen zou verkondigen, zo ben ik terstond niet te rade gegaan met vlees en bloed;

Ja en? Wat wil je daarmee zeggen?
Dat dat daar in de Bijbel staat heb ik zelf ook al genoemd. (Zie hier) Dus daarmee zeg je niets nieuws.
Het verschil wat je over het hoofd lijkt te zien is echter, dat Paulus schrijft dat het hem gebeurde (indicatief), terwijl ds. Mallan zegt dat het je moet gebeuren (imperatief).

ik denk dat ik u wel begrijp.
Christus wordt aan een ider geopenbaard in de Schriften, de Heilige Geest openbaart Christus in het hart.

[SecorDabar]

Beste Bookreader,
U schreef:

dat zulk een wijze van spreken over het openbaren van de Zoon, mij bekend voorkomt. Ds. F. Mallan sprak er ook zo over, herinner ik mij.

En dat deed de apostel Paulus ook: Galaten 1: 15 Maar wanneer het Gode behaagd heeft, Die mij van mijner moeders lijf aan afgezonderd heeft, en geroepen door Zijn genade,
16 Zijn Zoon in mij te openbaren, opdat ik Denzelven door het Evangelie onder de heidenen zou verkondigen, zo ben ik terstond niet te rade gegaan met vlees en bloed;

Ja en? Wat wil je daarmee zeggen?
Dat dat daar in de Bijbel staat heb ik zelf ook al genoemd. (Zie hier) Dus daarmee zeg je niets nieuws.
Het verschil wat je over het hoofd lijkt te zien is echter, dat Paulus schrijft dat het hem gebeurde (indicatief), terwijl ds. Mallan zegt dat het je moet gebeuren (imperatief).

ik denk dat ik u wel begrijp.
Christus wordt aan een ieder die leest geopenbaard in de Schriften, de Heilige Geest openbaart Christus in het hart van Gods kinderen.

[Afgewezen]

Misschien niet uitgewerkt. Wel een aanzet gegeven, in die zin, dat de eisen te hoog worden gesteld...

Wel opmerkelijk dat je het hebt over eisen die te hoog of te laag kunnen zijn. Dat kan ik bijvoorbeeld beter plaatsen in een leer van goede werken die meetellen voor de zaligheid (je moet er zo of zoveel van hebben), dan bij een leer van genade om niet. Het valt ook goed te plaatsen bij een voorwaardelijk evangelie. De Gereformeerde Gemeenten in Nederland zijn zelfs zo eerlijk en rechtuit om officieel een voorwaardelijk genadeaanbod te leren!
Eerder had je het al over 'de ruif wat lager hangen'. Toen bekroop mij dit gevoel ook al.

Ja, ik denk ook niet dat dit heel vreemd is. Het Evangelie is in zekere zin voorwaardelijk, het wordt verkondigd met bevel van geloof en bekering. Wie zich niet bekeert en het Evangelie verwerpt, die ontgaat het heil. Ook Jezus zegt: "U moet wederomgeboren worden." De vraag waar het tussen ons om draait, is niet: zijn er voorwaarden, want jij zult wat ik hier geschreven heb, ook niet ontkennen, maar: hoe zien die voorwaarden eruit? Wat ís geloof, wat ís wedergeboorte?

Ik denk niet zozeer dat er van bepaalde ingrediënten wat minder toegevoegd moeten worden (dat is kwantitatief), maar dat er iets geheel anders moet (kwalitatief). Als mensen een predikant bepaalde dingen horen zeggen, en ze gaan in zichzelf zitten kijken of ze die 'heilsnoodzakelijke' belevenissen ook zelf hebben, en zo nee, dat het dan hopelijk nog eens gebeurt, dan is er wat grondig mis. Dat is een verkeerde manier van bezig zijn. Dan zit je in jezelf te staren, terwijl je nu juist op Christus moet zien! In dat geval is het ook geen wonder als mensen niet tot zekerheid komen, want het is dan allemaal zo subjectief als wat.

Zo werkt het in de praktijk toch ook helemaal niet? Je komt toch niet 'blanco' naar de kerk? Zo van, "nou, eens kijken wat de dominee zegt, misschien hoor ik er ook wel bij." Je maakt zo een karikatuur van wat ik zeg.

Want pas als de zaken doorleefd worden - jij noemt dat een mystieke doorleving, waardoor het een negatieve klank krijgt - maar goed, pas als deze zaken doorleefd zijn, deel je in het heil, ben je gerechtvaardigd door het geloof.

Het is ontzettend jammer dat ik het niet terug heb kunnen vinden op internet, maar ik herinner mij een citaat van Meister Eckhart wat hier erg veel op lijkt. Die zei ook, dat niet leer van de kerk, en niet de Schrift, en nog wat meer je zalig kan maken, maar dat je alles in je moet ervaren.

Nou ga ik niet ontkennen dat er in het geloof sprake is van het beleven van het een en ander. Ook ons gevoel is betrokken bij het geloof. Maar ik vrees dat je, zoals jij het stelt, de ervaring teveel tot fundament van het geloof maakt.

Wat Meester Eckhart allemaal zegt, kan me niet zoveel schelen. Maar vergeet niet dat er een onderscheid is tussen gezonde en ongezonde mystiek.
Verder geef je ook hier weer een vertekening van wat ik voorsta. De ervaring is niet het fundament van het geloof. Zo min als je ja-woord het fundament is van je huwelijk. Maar het geloof wórdt wel ervaren. Als het licht opgaat in de duisternis (2 Kor. 4), dan ben je daar gewoon bij.

Ik heb ook best wel eens wat ervaren. Maar ik ben toch vaak díep dankbaar dat mijn geloof daar niet van afhangt. Het zou namelijk een bron van twijfel zijn van de jawelste. Er kan om te beginnen dan natuurlijk de vraag gesteld worden: Heb ik wel genoeg beleefd en ervaren? Is het wel zaligmakend? Maar daar blijft het nog niet bij. Er kan, als je een filosofische aanleg hebt, ook maar zo de vraag opkomen: Wie zegt dat dat veronderstelde verband tussen het trancendente en mijn gevoelsleven, wel zo bestaat als dat ik mij dat voorstel, of zoals dat mijn dominee dat voorhoudt? En zie daar, je hele 'bevindelijke' godsdienst glijdt ermee onderuit. Als gevoel en ervaring het fundament zou moeten zijn van de christelijke godsdienst hebben we alle reden ons hart vast te houden... Nee, dan ben ik blij dat ik kan terugvallen op de feitelijkheid, het objectieve karakter van het christelijk geloof. Romeinen 12:1 spreekt van een λογικὴ λατρεία, wat de SV vertaalt met: redelijke godsdienst. Het christelijk geloof heeft dus een redelijk karakter. Daarmee plaatste Paulus dat tegenover de niet-christelijke mysteriegodsdiensten van die tijd, die niet zo waren. Daar ging het er blijkbaar veel mystieker aan toe.

Ook het 'kunnen terugvallen op de feitelijkheid van het christelijk geloof' is een subjectieve handeling. En ik kan de door jou gestelde vraag naar je terugspelen: wie zegt jou dat jouw terugvallen op de feitelijkheid van het christelijk geloof zoals jij je dat voorstelt, wél de juiste koppeling is tussen het transcedente en jouw cognitief handelen?

[Erasmiaan]

Romeinen 12:1 spreekt van een λογικὴ λατρεία, wat de SV vertaalt met: redelijke godsdienst. Het christelijk geloof heeft dus een redelijk karakter. Daarmee plaatste Paulus dat tegenover de niet-christelijke mysteriegodsdiensten van die tijd, die niet zo waren. Daar ging het er blijkbaar veel mystieker aan toe.

Slecht voorbeeld. Paulus had nogal wat mystieke ervaringen, waarvan ook verslag wordt gedaan in de Bijbel. DE redelijke godsdienst wordt dan ook niet tegenover een mystieke natuurgodsdienst gezet, maar, lees de kanttekeningen eens (een betrouwbare gids!):

Dat is, een godsdienst, die niet bestaat in uiterlijk opofferen van onredelijke dieren, gelijk in het Oude Testament, maar in een geestelijk opofferen van redelijke mensen, dat is, van uzelven; Hebr. 13:15; 1 Petr. 2:5.

Wij krijgen geen gezichten, dromen en verschijningen meer, omdat wij het profetische woord hebben, dat zeer vast is. Maar het geloof, het geloven, dat is ervaren, bevinden, zoals Afgewezen zegt. Professor Wisse noemde dat altijd 'mystiek'. Tegenwoordig is het een scheldwoord geworden. Maar laten we het dan gezonde mystiek noemen. Want die is er zeker.

[jakobmarin]

Wij krijgen geen gezichten, dromen en verschijningen meer, omdat wij het profetische woord hebben, dat zeer vast is. Maar het geloof, het geloven, dat is ervaren, bevinden, zoals Afgewezen zegt. Professor Wisse noemde dat altijd 'mystiek'. Tegenwoordig is het een scheldwoord geworden. Maar laten we het dan gezonde mystiek noemen. Want die is er zeker.

Dromen en gezichten komen nog wel voor hoor, zowel bij mensen uit bijv. Islamitische landen als onder christenen die het profetische woord hebben.

Gezonde Mystiek is er zeker, er is zelfs Gereformeerde Gezonde Mystiek, lees bijv. Willem Teellinck's "Alleenspraak tot God" (Soliloquium).
Iets minder gereformeerd, maar wel prachtig is Navolging van Thomas van Kempen.

[Bookreader]

Romeinen 12:1 spreekt van een λογικὴ λατρεία, wat de SV vertaalt met: redelijke godsdienst. Het christelijk geloof heeft dus een redelijk karakter. Daarmee plaatste Paulus dat tegenover de niet-christelijke mysteriegodsdiensten van die tijd, die niet zo waren. Daar ging het er blijkbaar veel mystieker aan toe.

Slecht voorbeeld. Paulus had nogal wat mystieke ervaringen, waarvan ook verslag wordt gedaan in de Bijbel. DE redelijke godsdienst wordt dan ook niet tegenover een mystieke natuurgodsdienst gezet, maar, lees de kanttekeningen eens (een betrouwbare gids!):

Dat is, een godsdienst, die niet bestaat in uiterlijk opofferen van onredelijke dieren, gelijk in het Oude Testament, maar in een geestelijk opofferen van redelijke mensen, dat is, van uzelven; Hebr. 13:15; 1 Petr. 2:5.

Wij krijgen geen gezichten, dromen en verschijningen meer, omdat wij het profetische woord hebben, dat zeer vast is. Maar het geloof, het geloven, dat is ervaren, bevinden, zoals Afgewezen zegt. Professor Wisse noemde dat altijd 'mystiek'. Tegenwoordig is het een scheldwoord geworden. Maar laten we het dan gezonde mystiek noemen. Want die is er zeker.

Mijn gebruik van deze tekst is gebaseerd op wat ik in het Commentaar op het Nieuwe Testament bij deze tekst gelezen heb, inmiddels alweer een hele tijd geleden.

• In 9:4 had Paulus als bijzonder voorrecht van de Israëlieten genoemd dat zij niet alleen wetten en beloften hadden ontvangen, maar ook een 'eredienst'. Terwijl heidenen vaak in het duister tasten over wat de goden eigenlijk wensen om hun gunstig gezind te zijn, leefde Israël in het volle licht. Dit volk wist hoe de HEER gediend wilde worden! In 12:1 gebruikt Paulus hetzelfde woord 'eredienst' (latreia) nogmaals: ook de christenen uit de heidenen hebben hun eredienst voor de Schepper.
  Hun eredienst typeert Paulus in 12:1 met een woord (logikos) dat vroeger vaak vertaald werd met 'redelijk' ("uw redelijke eredienst" SV; NBG-1951). In modern Nederlands heeft dit woord een andere klank gekregen en bovendien is het stamwoord 'rede' uit de gunst geraakt. In de NBV is vertaald: "uw ware eredienst". Bij deze vertaling komt niet tot uitdrukking dat Paulus de eredienst hier typeert als 'rationeel, doordacht'. Daarbij past dat hij in de volgende zin (12:2) aandringt op verandering van 'denken'. Of men het hier gebruikte woord (nous) nu weergeeft met "gemoed" (SV) of met "denken" (NBG-1951) of met "gezindheid" (NBV), in alle gevallen gaat het om een bewuste verandering of vernieuwing waardoor de lezers zelf gaan ontdekken "wat God van u wil". Wanneer de eredienst doordacht is, kan er ook worden doorgedacht over wat "goed, volmaakt en God welgevallig" is (12,2). Dit is nu juist het totaal andere in vergelijking met de wereld vol afgoden waarin de lezers in Rome dagelijks verkeren. Bij afgoden gaat het om intuïtie of om raadselachtige tekenen die gezien worden bij het schouwen van de lever enz. Magie is irrationeel. Zij kan niet anders omdat de afgoden zich wel laten gelden, maar zich niet openbaren. Heel anders is dit met de God van Abraham, Isaak en Jakob. ...enz.
  (Commentaar op het Nieuwe Testament, dr. J. van Bruggen, Romeinen, blz. 182-183)

[Bookreader]

Ja, ik denk ook niet dat dit heel vreemd is. Het Evangelie is in zekere zin voorwaardelijk, het wordt verkondigd met bevel van geloof en bekering. Wie zich niet bekeert en het Evangelie verwerpt, die ontgaat het heil. Ook Jezus zegt: "U moet wederomgeboren worden." De vraag waar het tussen ons om draait, is niet: zijn er voorwaarden, want jij zult wat ik hier geschreven heb, ook niet ontkennen, maar: hoe zien die voorwaarden eruit? Wat ís geloof, wat ís wedergeboorte?

Op zich is het juist dat geloof de voorwaarde is voor delen in het heil. En misschien moeten we nog dieper graven, en zeggen: de ontferming van God, die soeverein verkiest, is de voorwaarde om te delen in het heil. (Romeinen 9:16) Het geloof is daar dan een gevolg van. Dus ja, dat is wel waar. Immers, anders zou er sprake zijn van alverzoening, en dat is in ieder geval niet wat de gereformeerde leer leert.
Maar dat is dan ook niet meer een zaak van minder of meer, maar van wel of niet.

Zo werkt het in de praktijk toch ook helemaal niet? Je komt toch niet 'blanco' naar de kerk? Zo van, "nou, eens kijken wat de dominee zegt, misschien hoor ik er ook wel bij." Je maakt zo een karikatuur van wat ik zeg.

Ik vrees dat het voor veel mensen helaas wel zo werkt in de praktijk. Zo heb ik bijvoorbeeld een preek op een bandje staan van ds. C. Harinck, die het heeft over "altijd maar graven in jezelf", en die daartegenover benadrukt, dat je op Christus moet zien. Dat is er een symptoom van, dat hij het in de praktijk is tegengekomen, anders zul je dat als predikant vanaf de kansel niet aan de orde stellen, lijkt mij.

Wat Meester Eckhart allemaal zegt, kan me niet zoveel schelen.

Niet? Ik kan mij voorstellen dat dat best interessant kan zijn vanuit kerkhistorisch oogpunt: wat ging er allemaal in die middeleeuwse kerk om?
Maar ik denk dat ik je wel begrijp: je wilt tot uitdrukking brengen, dat je in je verwoordingen niet hebt gebuurt bij hem.

Maar vergeet niet dat er een onderscheid is tussen gezonde en ongezonde mystiek.

Tja, het is ongetwijfeld net hoe je zaken verwoordt. Maar de term 'mystiek' klinkt mij een beetje in de oren als: een aparte verdieping gaan inrichten voor het gevoel, om er speciaal aandacht aan te kunnen besteden, omdat de gewone realiteit als te weinig wordt gezien.
En degenen die een 'mystiek' propageren, komen op mij over als: ik wil méér!

Maar het wordt ook anders gebruikt. Dr. K. Schilder schreef bijvoorbeeld:

• Want er is valsche mystiek en er is ware mystiek.

(K. Schilder, Christus in zijn lijden, blz. 7; uitgeg. in 1930)
En hij was een van de grote inspiratoren van de beweging van de Vrijmaking, die tot de Gereformeerde Kerken Vrijgemaakt leide. En als ze èrgens erg anti-mystiek waren ingesteld, wellicht tot in het reactionaire toe, dan dáár toch wel. (En daarin zullen ze wellicht ook smaller geweest zijn dan Schilder zelf.)
Dus ja, aangezien ook dat een gedachte is, die heel breed te plaatsen is, wordt het moeilijk om die gedachte zonder meer af te keuren.

Er zullen ongetwijfeld nogal wat semantische effecten in deze discussie spelen.

Verder geef je ook hier weer een vertekening van wat ik voorsta. De ervaring is niet het fundament van het geloof. ... Maar het geloof wórdt wel ervaren. Als het licht opgaat in de duisternis (2 Kor. 4), dan ben je daar gewoon bij.

De ervaring is, zuiver gezien, inderdaad niet het fundament van het geloof, dat klopt. Maar het kan wel zo zijn dat jij iets denkt, waarin dat (onbewust) anders is. Als je gaat zeggen: 'je moet dit en dit allemaal doorgemaakt hebben', dan ga je dat volgens mij toch wel een beetje krijgen.

Ook het 'kunnen terugvallen op de feitelijkheid van het christelijk geloof' is een subjectieve handeling. En ik kan de door jou gestelde vraag naar je terugspelen: wie zegt jou dat jouw terugvallen op de feitelijkheid van het christelijk geloof zoals jij je dat voorstelt, wél de juiste koppeling is tussen het transcedente en jouw cognitief handelen?

Het lijkt me toch vrij duidelijk dat de waarheid van het christelijke geloof een klaarblijkelijker standpunt is dan ideeën over wat er allemaal door een mens heengaat bij zijn bekering (standenleer en zo). In ieder geval wel voor een christen. In het eerste zul je overeenstemming hebben met zelfs pinksterchristenen, maar met het laatste zal dat er zelfs met menig gereformeerd medechristen niet zijn. Dan is meteen duidelijk waar je eerder aan gaat twijfelen, nietwaar?

[Afgewezen]

Het lijkt me toch vrij duidelijk dat de waarheid van het christelijke geloof een klaarblijkelijker standpunt is dan ideeën over wat er allemaal door een mens heengaat bij zijn bekering (standenleer en zo). In ieder geval wel voor een christen. In het eerste zul je overeenstemming hebben met zelfs pinksterchristenen, maar met het laatste zal dat er zelfs met menig gereformeerd medechristen niet zijn. Dan is meteen duidelijk waar je eerder aan gaat twijfelen, nietwaar?

Laat ik het kort proberen samen te vatten.
Wie tot geloof komt, slaat het als het ware zijn ogen op in een nieuwe wereld. Wat hij daar 'ziet', is Gods liefde, geopenbaard in Christus, de objectieve grondslag van het geloof.
Dát hij dit ziet, is het subjectieve element in het geloof.
Onverbrekelijk met elkaar verbonden dus.