Plato, Newton en Calvijn

[Mart01]

Als je denkt, en dat begrijp ik in ieder geval uit je post, dat sommige delen van de geloofsbelijdenis van Athanasius niet direct teruggaan op bijbelse gegevens of niet logisch reduceerbaar zijn tot bijbelse gegevens, dan behoef je die elementen niet direct als waarheid aan te nemen.

Een ander punt waar we over na kunnen denken is de openbaring van de waarheden door intelligente gelovigen door de eeuwen heen. Iemand als Calvijn heeft door zijn werk een enorm gezag opgebouwd, ook omdat hij ontzettend intelligent was. Wanneer dit soort mensen dan ook de geloofsbelijdenis van Athanasius onderschrijft, dan ben ik er weer wel huiverig voor om te zeggen dat die geloofsbelijdenis onbijbelse elementen bevat. Als ze al door zoveel godgeleerden in de loop van de tijd is aanvaard. Je zou eens na kunnen gaan hoe bijv. Calvijn met de drie-eenheid omgaat en met de verzoeningsleer. Anderzijds is theologie altijd een vorm van taal en komt taal altijd iets te kort om de waarheid volledige te beschrijven, maar zij geeft denk ik wel voldoende raamwerk om de theologie adequaat te beschrijven.

Martijn

[parsifal]

Mart,

Om bij het voorbeeld van de drie-eenheid te blijven. We kunnen op grond van de Bijbel niet zeggen dat er geen vier-eenheid is, waarbij er over de vierde Persoon niet gesproken wordt. De problemen die ik heb met de geloofsbelijdenis van Athanasius is dat er concrete ideeen achter de woorden persoon en wezen zitten, die naar mijn idee niet op de Bijbel terug te voeren zijn. Al kan ik de Bijbelse gegevens ook niet in een beter raamwerk plaatsen, toch ben ik bang om te veel hier aan op te hangen, waar bijvoorbeeld Augustinus wat van lijkt te hebben, maar ook Middeleeuwse theologen als Victor van StHugo (of andersom) en Thomas van Aquino.

[Mart01]

parsifal,

komt het overeen met Gods waarachtigheid als Hij anders is dan Hij zich openbaart? Als dat zo is, dan is het de vraag of we dan uberhaupt iets met de openbaring kunnen.

Een tweede mogelijke antwoord is: het is niet relevant; wij hebben te maken met de God zoals Hij zich aan ons openbaart, en dat is een drie-enig God.

Martijn

[memento]

Stephen Hawking spreekt zijn hoop uit dat we zelfs een theorie van alles zullen vinden, die alles in de natuur omschrijft.

Het liefst wil een mens de gedachten van God doorgronden, of nog liever: zijn als God. Waar ken ik dat verhaal toch van, iets met een slang enzow...
Daarbij komt nog dat die 'oorzaak-theorie' die Hawking hoopt te vinden er allang is, nl. zoals de wil van een mens de oorzaak is van zijn handelen, zo is de wil van God de oorzaak van wat er in de wereld en daarbuiten gebeurd. Wetenschappelijk geproken is deze theorie niets waard, omdat het uitgaat van een ongedefineerd en ondefinieerbaar iets: God, maar voor een gelovige heeft dit zeker wel inhoud. Voor de wijzen en verstandigen verborgen, maar aan de kinderen geopenbaard..

Oke nu naar het eigenlijke onderwerp. In hoeverre is theologie een model voor de werkelijkheid van God? Beschrijft theologie de werkelijkheid of is het enkel een poging om een systematisch raamwerk te krijgen waarbinnen we waarnemingen kunnen plaatsen.

Ik neem aan dat je met theologie mn. de systematische (dogmatische) theologie bedoelt. De theologie heeft nooit geclaimd onfeilbaar (objectief) te zijn, de enige uitzondering hierop is Rome, die de uitspraken van eucomene concilies, en sinds Trente en Vaticaan ook uitspraken van de Paus, als objectieve, onfeilbare waarheid beschouwen.

Er is een verschil tussen theologie andere wetenschappen. Theologie is geen natuurkunde, en ook geen filesofie. Het is een losstaande 'wetenschap', met eigen regels bij het definieren van theoriën (modellen of dogma's, als je wilt). Eén van die afwijkende regels is het overheersende gezag van één enkel historish document (de bijbel).

Echter, het belangrijkste verschil tussen theologie en de exacte wetenschap is de consequentie van theoriën, mn richting het persoonlijke leven van de mensen die die theoriën aanhangen. Zowel theoriën bedacht binnen de theologie als binnen de natuurkunde worden geloofd. Als ik als natuurkundige theorie verzin dat je op water kan lopen (wat idd waarneembaar te bewijzen valt, als het genoeg gevroren heeft), en iemand geloofd dat, stapt midden in de zomer de plomp in, en verdrinkt, dan heeft mijn theorie invloed gehad op het persoonlijke leven van de verdronkene, echter die kans is natuurlijk zeer klein. Binnen de theologie is het anders. Er zijn compleet tegenstrijdige theoriën (dogmatische stelsels), die (voorzover wij kunnen bekijken, op bijbelse gronden) essentieël zijn om zalig te worden, met elk hun aanhangers. Met andere woorden: minstends één van die 2 groepen zit mis, en gaat daarom verloren (menselijker wijs gesproken).

Of zou de leer van de drie-eenheid meer gezien moeten worden als een model waarin de feiten die uit de Bijbel naar voren komen hun plaats kunnen krijgen, maar die verder niet claimt de waarheid zelf te zijn, het kan, maar het kan ook maar een benadering zijn, die het voor ons waarneembare verklaart.

Wat betreft de drie-éénheid, dat is nogal een heikel punt. Alhoewel nooit als zodanig gedefinieerd, worden de beslissingen van een aantal concilies in de vroeg-christelijke kerk als onfeilbaar of semi-onfeilbaar (norma) gezien binnen de gereformeerde theologie, mn. het concilie wat de canon van de Schrift vaststelde, en ook de concilies die de drie-éénheid definieerde, alhoewel altijd wél uitdrukkelijk beleden is dat de Schrift bóven de belijdenisgeschriften stond.

De belijdenisgeschriften staan niet op één lijn met de Heilige Schrift. Maar gezien het onder 1 tot 5 genoemde mag men tussen de Schrift en de belijdenissen geen scheiding en tegenstelling maken. Aan de nauwe samenhang en inhoudelijke overeenstemming tussen Schrift en belijdenis wordt geen recht gedaan, wanneer men eenzijdig benadrukt, dat de belijdenissen maar mensenwerk zijn. In de gereformeerde theologie worden daarom zowel de Schrift als de belijdenisgeschriften 'norma' genoemd: de Schrift 'norma normans' (normerende norm) en de belijdenis 'norma normata' (genormeerde norm).

Binding aan de belijdenis' van de Deputaten Kerkelijke Eenheid GKV

De reden van deze (semi-)onfeilbaarheid ligt m in dat die concilies anathema's uitspraken tegen ieder andersdenkende, alhoewel altijd gezegd word dat het geaccepteerd word als norma omdat het samenvat wat de bijbel zegt (iets wat het niet doet, het trekt nl. ook conclusies die niet in de bijbel staan). Bv de geloofsbelijdenis van Nicea uit 325 leest (naar ik meen word in de eredienst meestal de latere versie gebruikt waarin het anathema is weggelaten):

Latijnse origineel

Vertaling:
Maar een ieder die zegt: 'Er is geen tijd dat Hij niet geweest is' en 'Hij was niet voordat Hij gemaakt was' en 'Hij is uit niets gemaakt' of 'Hij is van een andere substantie', of 'de Zoon van God is gemaakt (geschapen)', of 'veranderbaar' of 'wijzigbaar' -- zij zijn verdoemd door de catholieke en apostalische kerk.

en ook de geloofsbelijdenis van Athanasius is er nogal duidelijk over:

1. Alwie behouden wil worden, heeft voor alles nodig, dat hij het katholiek geloof vasthoudt.
2. Wie dit niet geheel en ongeschonden bewaart, zal zonder twijfel voor eeuwig verloren gaan.
40. Dit is het katholiek geloof. Wie dit niet getrouw en vast gelooft, kan niet behouden worden.

Geloofsbelijdenis van Athanasius

Een bijzondere afwijking hierop is Jonathan Edwards, die de ideeën theorie aanhing. Kort samengevat houd deze theorie in: God heeft een idee van zichzelf, een idee van God ín God ís God, dus er ontstaat een nieuwe Goddelijke persoon; voor de geïnteresseerden

Denk ook aan het verschil in bijbelvertalingen, waarin de ene spreekt over Christus als enig-geboren zoon van de Vader (SV, Willibrord, NBG51), en de ander simpelweg spreekt over de enige zoon van de Vader (Het Boek, NBV2004, GNB). Dogmatisch gezien een wereld van verschil. En hoeveel theologen en predikanten ook uit gereformeerde gezindte geloven dat enig-geboren niets anders dan een mis-vertaling van het grieks voor iets wat 'enige' aanduid, zich daarmee de vervloekingen van de geloofsbelijdenis van Athanasius (21. De Zoon is door de Vader alleen, niet gemaakt of geschapen, maar voortgebracht) op hun hals halende.

Een ander verschil in opvatting over dit punt is de enkele of de dubbele processie (uitzending) van de Heilige Geest (of de Geest nu uitgezonden word door alleen God de Vader, of ook door God de Zoon), iets waarvan een gemiddelde refo waarschijnlijk geeneens weet welke van de 2 theoriën zijn kerk leert

Kortom, zelfs rond de meest eucomene dogmatische stelling is geen eenheid. Maar dan de logische vraag of al die vervloekingen en absolute uitspraken, zoals 'verdoemd', 'verloren gaan', 'kan niet behouden worden', zoals die in bijna alle belijdenisgeschriften te vinden zijn, wel verantwoord zijn. Om eerlijk te zijn zou ik daarop geen antwoord weten. Enerzijds ben ik geneigd om ze te onderschrijven (mn. vanwege het eucomenische karakter en de tijd (vlak na de apostelen) waarin die concielies gehouden werden), anderszijds vind ik het moeilijk om de consequenties van die stelling te aanvaarden, nl. dat iemand als Jonathan Edwards, en alle andere gelovigen die, bewust of onbewust, een godsbeeld hebben wat niet overeenkomt met het Athanasius-model, voor eeuwig verloren gaan.

Conclusie:
Al onze dogma's, hoe eucomeen ook, zijn subjectieve weergaves van een objectieve waarheid.
1) Subjectieve beschrijvingen duiden meestal op het bestaan van een objectieve waarheid. Omdat wij de bijbel aanvaarden als Gods onfeilbaar woord (één van de meest fundamentele dogma's van het christelijk geloof), nemen wij die subjectieve omschrijvingen aan als objectieve waarheid, en dus als enige juiste verklaring (theorie) van de objectieve waarheid wat eraan ten gronde ligt. Alle toevoegingen aan die theorie zijn alleen geldig als deze de in de bijbel beschreven theorie niet weerspreken of onwaarschijnlijk maken.
2) Het gaat in weze niet om de dogma's, maar om de 'betekenende zaak'. Dogma's zijn enkel een hulpmiddel waarmee de kerk, en in haar de gelovigen, geleerd worden op de weg der godzaligheid, en behoed worden voor dwalingen die strijdig zijn met de Heilige Schrift.
3) Theologie is subjectief (het heeft geen volledige kennis van het onderwerp wat het beschrijft), maar sommige dogma's worden gebruikt als zijnde objectief omdat ze binnen een bepaalde groepering unaniem onderschreven worden.

Ten slotte wil ik er nog op wijzen dat de groeperingen die meestal de meeste hekel hebben aan dogma's er meestal een hoop onbijbelse leerstellingen op na houden. Over de huidige dogma's is lang gedacht, door heel veel mensen, met allemaal weer verschillende manieren van het bekijken van de waarheid, want als we eerlijk zijn, zijn we allemaal onevenwichtig bij het lezen van de Schrift (niemand is objectief). Het is mijns inziens daarom ook erg arrogant om te denken dat je als persoon of groepering denkt meer licht en wijsheid te hebben om de Schrift te interpreteren dan de miljoenen die zich er vroeger over gebogen hebben...

[Aangepast op 3/1/04 door memento]